Programma ter gelegenheid van het 125 jarig bestaan van de Vereniging tegen de Kwakzalverij

Symposium: ‘Het veranderde gezicht van de kwakzalverij’ en ‘De kwetsbare burger’

Zaterdag 12 november 2005, 09.00–17.45 uur

Hotel Leeuwenhorst, Langelaan 3, Noordwijkerhout

‘Het veranderde gezicht van de kwakzalverij’

Voorzitter: prof.dr. Henk Timmerman, VtdK-bestuurslid en emeritus hoogleraar Farmacochemie

09.00 – 10.00 Ontvangst met koffie

10.00 – 10.05 Opening door prof.dr. Henk Timmerman

10.05 – 10.35 ‘Het veranderde gezicht van de kwakzalverij’

Cees van der Smagt, huisarts n.p.

10.35 – 11.05 ‘Kwakzalverij in de sportgeneeskunde’

prof.dr. Peter Hollander

11.05 – 11.35 ‘De schoonheids- en gezondheidsfreaks’

prof.dr. Gertjan Schaafsma

11.35 – 12.05 ‘Over de marketing van kwakzalversprodukten’

prof.dr. Peter de Wolff

12.05 – 12.20 Discussie

12.20 – 14.00 Lunchpauze

‘De kwetsbare burger’

Voorzitter: Wiebe Veenema, VtdK-bestuurslid en huisarts n.p.

14.00 – 14.15 Uitreiking Meester Kackadorisprijs 2005

14.15 – 14.40 ‘Kwakzalverij, 125 jaar medische folklore’

dr. Cees Renckens

14.40 – 14.45 Aanbieding van het jubileumboek aan de minister van VWS

14.45 – 15.15 ‘Het overheidsbeleid inzake alternatieve behandelwijzen’

drs. Hans Hoogervorst

15.15 – 15.45 ‘Toezicht op kwakzalvers: Alle verlies is winst’

prof.dr. Herre Kingma

15.45 – 16.15 Pauze

16.15 – 16.30 Uitreiking Gebr. Bruinsma-erepenning

16.30 – 17.00 ‘Een andere blik op zorg; de beleving van de patiënt’

drs. Gerard Boekhoff

17.00 – 17.30 ‘Ziektekostenverzekeraars en alternatieve behandelwijzen

Chiel Bos, arts

17.30 – 17.45 Discussie

De Vereniging

Uit ergernis over de voortdurende en wijd en zijd verspreide kwakzalverij, waaraan ook na de invoering van de Wet op de Uitoefening der Geneeskunst (1865) van Thorbecke maar geen eind aan kwam, werd door de gebroeders Vitus en Gerardus Bruinsma in 1880 de Vereniging tegen de Kwakzalverij opgericht. Gerardus was ‘geneesheer’, Vitus leraar scheikunde. De Vereniging stelde zich ten doel iedereen te helpen, die ‘zijn beurs en zijn gezondheid op prijs stelt’. Binnen vijf jaar telde de Vereniging duizend leden. Talloos waren de ‘geheime kwakzalversmiddelen’ die chemisch werden geanalyseerd en veelal nutteloos en soms zelfs gevaarlijk werden bevonden. Men publiceerde zijn bevindingen in het Maandblad dat een brede verspreiding kreeg en ondervond dat kwakzalvers zich niet gemakkelijk brodeloos lieten maken: er volgden al snel rechtszaken, waarbij de rechter menigmaal de zijde van de kwakzalver koos. Tegelijkertijd trachtte de Vereniging politici en publieke opinie te beïnvloeden. Zij was nimmer een beroepsbelangenorganisatie en had en heeft vele niet-medici in haar gelederen.

De Vereniging maakt momenteel een periode van bloei door, zij telt ongeveer 1500 leden en is daarmee verreweg de grootste organisatie van kwakzalverijbestrijders ter wereld. De Vereniging is een belangrijk aanspreekpunt geworden voor de pers. Ook de politiek weet op gezette tijden de Vereniging te vinden.

De Vereniging tracht haar doel na te streven door ‘activisme’ en ‘opiniëren’, liefst zonder juridische processen. Geheel te vermijden blijkt dat helaas niet. Nog zeer recent was de Amsterdamse rechtbank van mening dat de term kwakzalver wel degelijk gebruikt mocht worden om er artsen mee aan te duiden die onzinnige therapieën toepassen, zoals de orthomanueel arts M. Sickesz, die claimt dat zij schizofrenen en autisten kan genezen door manipulatie van de wervelkolom. Sickesz had de Vereniging voor de rechter gedaagd omdat zij van mening was dat de term kwakzalver onnodig grievend was. Kwakzalvers kunnen weer kwakzalver genoemd worden. Een beter cadeau voor het 125 jarig bestaan had de Vereniging niet kunnen krijgen.

Ook de recente ontwikkelingen rondom de homeopathie stemmen de Vereniging tot tevredenheid. Het gezaghebbende tijdschrift The Lancet riep in augustus 2005 artsen op de homeopathie te verwerpen, de discussie erover te sluiten en hun patiënten daarover duidelijk voor te lichten. Kan de Vereniging nu dan op haar lauweren gaan rusten? Dat is maar zeer de vraag, wonderdokters laten zich nu eenmaal niet gemakkelijk brodeloos maken. Een blik op internet laat zien dat kwakzalvers zich niets aantrekken van de kritiek op hun handelen. En zij beschikken nog over invloedrijke sympathisanten. Zo worden zij tragisch genoeg gesterkt door de Consumentenbond die kwakzalversorganisaties voorziet van een zgn. kwaliteitsoordeel. Ook de ziektekostenverzekeraars legitimeren de kwakzalvers door hen op te nemen in de aanvullende verzekering. Men keert naar schatting rond de 100 miljoen euro uit voor alternatieve behandelwijzen. Zo kan een patiënt bijv. een vergoeding krijgen voor orthomanuele therapie volgens Sickesz, waarvan de rechter vond dat op de uitvinder het predikaat kwakzalver van toepassing was.

De Vereniging zoekt de publiciteit wanneer haar misstanden ter ore komen, zij levert desgevraagd bijdragen aan beleidsnotities en aan onderwijsprogramma’s voor artsen, verpleegkundigen en paramedici. Vier keer per jaar verschijnt het Nederlands Tijd-schrift tegen de Kwakzalverij waarin wordt ingegaan op actuele onderwerpen. De Vereniging houdt verder een druk bezochte website in de lucht (www.kwakzalverij.nl) waardoor de Vereniging direct kan reageren op actuele onderwerpen. Ieder jaar organiseert de Vereniging tijdens haar jaarvergadering een symposium. Hiervoor worden vaak buitenlandse sprekers uitgenodigd.

Tenslotte heeft de Vereniging twee prijzen ingesteld om haar missie kracht bij te zetten: de Meester Kackadorisprijs voor de persoon of instelling die het meest heeft bijgedragen aan de bevordering van de kwakzalverij. Ter gelegenheid van haar 125-jarig bestaan heeft de Vereniging een nieuwe prijs ingesteld: de Gebroeders Bruinsma-erepenning. Het bestuur heeft gemeend de nagedachtenis aan deze verdienstelijke mannen levend te houden door een prijs naar hen te vernoemen. Deze prijs is bestemd voor een persoon of instelling die een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan de bestrijding van de kwakzalverij. Deze prijs zal dit jaar voor het eerst worden uitgereikt.

Het programma

In het ochtendprogramma, dat als thema heeft ‘Het veranderde gezicht van de kwakzalverij’, zal Cees van der Smagt, huis-arts n.p. en bestuurslid van de VtdK, ingaan op de ingrijpende veranderingen, die het gezicht van de kwakzalverij in Nederland in de tweede helft van de 20e eeuw heeft ondergaan. De veranderingen betreffen zowel de kwakzalvers en hun praktijken als het soort mensen dat slachtoffer van kwakzalverij is. Het meest opvallend is de acceptatie van het verschijnsel bij grote delen van de bevolking. Er wordt stilgestaan bij de vraag hoe dit te verklaren is en of het tij te keren is.

Peter Hollander, hoogleraar Bewegingsfysiologie, faculteit der Bewegingswetenschappen, Vrije Universiteit, Amsterdam, bespreekt vervolgens de ontvankelijkheid van topsporters voor kwakmiddelen. Topsporters hebben eenenergieverbruik datdrie tot vier maal zo hoog als dat van de gemiddelde mens is. Topsport vraagt daarom een zorgvuldig samengestelde voeding. De industrie is daar met de nodige voortvarendheid op ingesprongen en levert topsport­voedingsproducten, veelal tegen top(sport)prijzen. Met de kwaliteit wordt niet altijd even zorg-vuldig omgesprongen: het aanbod lijkt meer afgestemd te zijn op wensen en verwachtingen (en soms zelfs bijgeloof) van de topsporter, dan op voedingsrichtlijnen, die gebaseerd zijn op degelijk onderzoek.

Gertjan Schaafsma, bijzonder hoogleraar Voeding en Levens-middelen aan de Universiteit van Wageningen en directeur Advisory Services, food, health and safety, bespreekt de misleiding door de voedingsindustrieën rondom voeding, gezondheid en schoonheid. Hoewel er uiteraard betrouwbare voedingsmiddelindustrieën zijn, is er een reeks van ondernemingen die het met de ethiek niet al te nauw neemt. Deze laatste trachten onwetende consumenten met misleidende reclame over te halen tot aankoop van dure illusies. Wat is hier waar, wat is misleidend en wat is zelfs gevaarlijk? Hoe moeten consumenten worden beschermd tegen misleidende verkooppraktijken van de cowboys in voedingsland.

Tenslotte zal Peter de Wolff, emeritus hoogleraar Strategie en beleid in de farmaceutische sector, Universiteit van Wageningen ingaan op de marketing van kwakzalversmiddelen. Een van de doelstellingen van marketing is het tot stand brengen van een associatie tussen de set van eigenschappen van een product (waaronder de merknaam) en belangrijke emotionele waarden voor bepaalde doelgroepen van consumenten. De marketeer van ge zondheidsproducten weet dat hij op een emotioneel zeer aansprekend terrein opereert en zal alle registers open trekken om op de emotionele aspecten van gezondheid in te spelen en zijn waar aan te prijzen. De marketeer zal zich niet bekommeren om de integriteit van de gezondheidsclaims van de producten, daar hij dat niet als zijn competentie beschouwt.

Het middagprogramma heeft als titel: ‘De kwetsbare burger’.

Als eerste zal de meester Kackadorisprijs worden uitgereikt. De lijst met genomineerden is gepubliceerd in het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij van september 2005.
Daarna zal Cees Renckens, vrouwenarts en voorzitter van de VtdK in zijn rede een aantal actuele zaken m.b.t. de hedendaagse kwakzalverij en haar bestrijding aan de orde stellen.
Hij zal vervolgens het jubileumboek: ‘Kwakzalverij, 125 jaar medische folklore‘, tot stand gekomen onder redactie van Hans van Maanen, aan de minister van VWS, aanbieden.
Daarna zal Hans Hoogervorst, minister van VWS, een beeld geven van zijn opvattingen en beleid inzake de alternatieve behandelwijzen.

Herre Kingma, inspecteur generaal Inspectie voor de Gezondheidszorg bespreekt vervolgens hoe de Inspectie de kwetsbare burger beschermt tegen kwakzalverij.

Vervolgens zal de Gebroeders Bruinsma-erepenning uitgereikt worden aan een laureaat die zich in het bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt bij de bestrijding van de kwakzalverij.

Gerard Boekhoff, medisch socioloog en directeur van de Nier patiënten Vereniging Nederland zal spreken over de inherente onvolmaaktheid van de geneeskunde waardoor patiënten soms vergeefs hulp zoeken. Sommige patiënten kiezen dan andere wegen en belanden bij de alternatieve genezer.

Tenslotte zal Chiel Bos, arts en directeur Zorg van de Nederlandse Vereniging van Ziektekostenverzekeraars, het beleid van de ziektekostenverzekeraars ten aanzien van alternatieve behandelwijzen bespreken. Waarom blijven zij duidelijk non-evidence based behandelingen financieren?