Zeven genomineerden Meester Kackadorisprijs 2019

De jury van de Meester Kackadorisprijs 2019 van de Vereniging tegen de Kwakzalverij (VtdK) heeft uit een groot aantal meldingen een longlist van zeven kandidaten vastgesteld. Ze worden in alfabetische volgorde hieronder geïntroduceerd.

De Meester Kackadorisprijs is bedoeld voor personen en/of instellingen die de kwakzalverij niet zelf bedrijven maar bevorderen. De winnaar zal op 5 oktober om 13.30 uur worden bekendgemaakt voorafgaand aan het middagsymposium van de vereniging over levensgevaarlijke kwakzalverij. Plaats: gebouw de Nieuwe Liefde in Amsterdam. De winnaar kan een korte apologie uit spreken. De jury en het bestuur danken de leden die kandidaten voor de prijs 2019 hebben voorgedragen.

1. Jean-Christophe Boele van Hensbroek, directeur van kinderboekenuitgeverij Lemniscaat 

Deze gerenommeerde uitgeverij heeft met de boeken van Thea Beckman (Kruistocht in Spijkerbroek, Geef me de ruimte!) en Jan Terlouw (Oorlogswinter, Koning van Katoren) een hele generatie beïnvloed. Ook het immens populaire De Gruffalo staat bij vrijwel iedere jonge ouder in de kast. Lemniscaat geeft echter ook andere boeken uit. Eerder was dat het boek ‘U kunt veel meer dan u denkt’ van de inmiddels overleden natuurarts Hans Moolenburgh, een man met vreemde ideeën.

Directeur Boele van Hensbroek meent dat ‘big pharma’ te veel macht heeft en daarom geeft hij ook boeken uit als ‘Vaccin Vrij!’ en ‘Vaccinatie’, van de hand van niet medisch onderlegde antivaccinatie-activisten. Deze boeken stellen onder meer dat vaccineren schadelijke gevolgen heeft als autisme en dat de autoriteiten die negeren. Boele van Hensbroek werd in oktober 2018 geïnterviewd door Teun van de Keuken in zijn programma De Monitor.

Van de Keuken wijst de directeur erop dat de WHO waarschuwt voor de gevaren van anti-vaxxisme en noemde het aantal sterfgevallen door mazelen in de eerste helft van 2018: 37 alleen al in Europa. En bij mazelen gaat het niet alleen om sterfterisico’s, maar ook om de hersenvlies-, oor- en longontstekingen die er soms bij komen.

Op de vraag van Van de Keuken: ‘Zou u het fijn vinden als heel Nederland dit boek leest en de helft van Nederland zegt: Ik stop met vaccineren?’ stelt Boele van Hensbroek: ‘Daar zou ik niet mee zitten. Weet je wat er dan gebeurt? Dan gaat er een geweldige discussie ontstaan. Als de helft van Nederland het niet meer wil, dan krijg je ineens van: shit waar zijn we eigenlijk mee bezig? Waarom krijgen we dat mensen niet meer aangepraat? Hoe zit dat eigenlijk? En dan gaan we er beter over nadenken en dan gaan we misschien wel een situatie creëren waarin de overheid onafhankelijk onderzoek subsidieert.’

De VtdK is fel tegenstander van boekverbrandingen, maar Lemniscaat, met de complotdenker Boele van Hensbroek, solliciteert nadrukkelijk naar een uitzonderingspositie in de in ons land geldende vrijheid van drukpers.

2. Jacobine Geel

Jacobine Geel (1963), theoloog, columnist en tv-presentator is voorzitter van het bestuur van GGZ Nederland, de koepel van GGZ-instellingen in ons land. De bedoeling van deze GGZ, zoals vastgesteld door haar leden en op haar website wordt uitgedragen, is ‘bij te dragen aan de geestelijke gezondheid van mensen in Nederland’. Of de nevenactiviteiten van Geel goed bij dit motto aansluiten wordt door de jury betwijfeld.

Geel was een overenthousiaste dagvoorzitter op het Lentis-congres Out of the Box in 2017 en verklaarde in interviews dat zij ‘heel veel ziet in nieuwere geneeswijzen’, zoals zij de integratieve psychiatrie van psychiater Rogier Hoenders betitelde. In 2018 nodigde zij in het kader van de maand van de spiritualiteit Pim van Lommel uit in haar tv-praatprogramma Jacobine op zondag en zij benaderde deze pseudo-“expert” op het gebied van bijna-doodervaring volstrekt onkritisch. 

Haar bestuursfunctie brengt macht met zich mee en zal zeker invloed hebben op de geldstroom naar onderzoek van ‘complementaire zorg-interventies’. Dat haar sympathie uitgaat naar de psycho-kwakzalverij valt ook af te leiden uit haar lidmaatschap van de Raad van Advies van het op initiatief van ZonMw opgerichte Consortium voor Integrale Zorg en Gezondheid (CIZG), waarvan de eerdergenoemde Groningse psychiater Hoenders voorzitter van het dagelijks bestuur is. 

Dit CIZG heeft ook de paranormaal begaafde Martine Busch in zijn dagelijks bestuur. Busch kan energievelden rond patienten voelen en meent met strijkbewegingen op enige afstand van de patient heilzame correcties te kunnen uitvoeren. Dit heet therapeutic touch.

Hoenders maakte eens furore met wetenschappelijk onderzoek naar de invloed van de windrichting op het beloop van angststoornissen. Patiënten, die op zoek zijn naar een verklaring van hun klachten, wijsmaken dat zij wellicht problemen met hun energievelden hebben, staat erg ver af van de evidence based geneeskunde. Hen aanpraten dat zij misschien slachtoffer zijn van een verkeerde windrichting draagt evenmin bij aan hun herstel.

Geels avances richting deze psychokwakzalverij staan ons inziens op gespannen voet met de inspanningen van GGZ Nederland om de geestelijke gezondheid van de mensen in Nederland te verbeteren.

3. Piet Leguit

Piet Leguit was ooit een gerenommeerd chirurg in het Utrechtse Diakonessenhuis, maar legde zijn praktijk reeds op 60-jarige leeftijd neer, enigszins gefrustreerd. Hij zocht en vond steun in de boeken van Deepak Chopra, die op zijn beurt oud-leerling is van de Maharishi Mahesh Yogi, die Chopra tot Dhantavari (= Onsterfelijk Heer) benoemde. Leguit bezocht Chopra in India. Leguit raakte in zijn ziekenhuis gefrustreerd omdat hij zijn ‘menselijke geneeskunst’ (met empathie en compassie met de zieke) niet kon inzetten. Hij wilde theedrinken met kankerpatienten en hen tekeningen laten maken. Hij kreeg geen toestemming waxinelichtjes te laten branden bij stervende patienten en ook werd zijn voorstel om muziektherapie in te zetten op de IC afgewezen. Hij had al een harpiste bereid gevonden om te komen.

Leguit werd voorman van de spirituele stichting MAIA en zou zich ontpoppen tot een factotum voor diverse alternatieve geneeswijzen. MAIA, opgericht in 1993, adviseerde aromatherapie, meditatie en muziektherapie in een ‘helende omgeving’. Leguit werd ook actief binnen het Rotterdamse centrum voor psycho-oncologie Helen Dowling Instituut (HDI), dat hij van de ondergang redde door het onder te brengen zijn Diakonessenhuis. https://www.hdi.nl/ Prinses Irene zat indertijd in het Comité van Aanbeveling van het HDI, en dat werkte natuurlijk ook mee.

In 1998 haalde hij Chopra, grondlegger ook van de kwantum-geneeskunde, naar Nederland en liet hem spreken op de Chirurgendagen te Veldhoven (honorarium 23.000 euro per uur). Leguit was toen voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Heelkunde en de leden wisten niet goed wat ze van die malle Chopra moesten denken. Ivo Niehe maakte in India een programma met Chopra, waarin ook Leguit en zijn vrouw werden geïnterviewd.

Hij zat in een commissie die de relatie tussen de KNMG en de AAG (toenmalige koepel van alternatieve artsenclubs) moest vormgeven. In 2008 organiseerde hij een congres Gezondheidszorg, meer dan techniek met beoogde sprekers als Jan Keppel Hesselink en Inès von Rosenstiel. De VtdK kon ternauwernood voorkomen dat er voor het bijwonen van dat congres KNMG-accreditatiepunten zouden worden toegekend.

In 2013 publiceerde Leguit zijn boek Verdrongen gevoel. Cees Renckens van de VtdK recenseerde het slecht geschreven boekje in het tijdschrift van de vereniging (NTtdK) en daaruit een citaat: ’Samenvattend schreef Leguit een horribel boek, gevuld met een mix van New Age-denken, valse bescheidenheid, naïeve beschrijvingen van opgegeven patiënten bij wie hij de kwaliteit van leven o zo sterk verbeterde, een curieuze selectie van geraadpleegde literatuur, veel name dropping en frustraties over de hedendaagse gezondheidszorg.

Leguit is er ook altijd bij als ZonMw weer eens last krijgt van ‘complementaire zorg’-krampen. Hij dook recent op als lid van de Raad van Advies van de Academy of Integrative Medicine (AIM). De lijst van misstappen is langer. De jury vraagt zich daarom beschaamd af waarom Leguit pas nu genomineerd is voor de Meester Kackadorisprijs.

4. Máxima Medisch Centrum (MMC)

Het Máxima Medisch Centrum (MMC) te Veldhoven voor het binnen zijn poorten toelaten van projecten in het kader van de Integrated Medicine (IM). Het Louis Bolk Instituut start er een IM-project samen met het Van Praag Instituut, bedoeld voor patiënten die revalideren na een hart- of longbehandeling.

Het doel is een IM-behandelmodule te ontwikkelen als aanvulling op de bestaande zorg. In de eerste fase worden effectieve complementaire behandelwijzen in kaart gebracht en worden interviews met de betrokkenen gehouden. In de tweede fase kunnen dan de complementaire behandelingen geïmplementeerd worden die wetenschappelijk gefundeerd en met inbreng van de patiënten ontwikkeld zijn.

Het MMC gaat IM onderbrengen bij Flow, het centrum voor revalidatie en preventie van chronische ziekten. Het is longarts Stijn Mol van het MMC, die naast de waardering voor de reguliere geneeskunde het belang onderstreept van het ‘open staan voor complementaire behandelingen die bewezen zijn’: “Mindfulness bij longkanker bijvoorbeeld of acupunctuur bij misselijkheid of pijn kunnen belangrijke aanvullingen vormen op de medische behandelingen”. 

De MMC-website schrijft dat 90% van de ziekenhuizen in Nederland IM aanbiedt en lijkt zo te beweren dat dit normaal is. Datzelfde percentage is te lezen op de website van het Louis Bolk Instituut. Pepijn van Erp maakte gehakt van deze tendentieus gerapporteerde studie uit 2015: het onderzoek, waarop men zich baseert is getiteld Complementaire zorg in ziekenhuizen, verpleeghuizen en GGZ‐instellingen en was uitgevoerd door een antroposoof, een homeopaat en een helderziende. 

5. Museum Volkenkunde Leiden

Het Museum Volkenkunde Leiden wordt genomineerd vanwege zijn tentoonstelling ‘Helende Kracht’, waarin kritiekloos ruim baan wordt gegeven aan kwakzalverij. De expositie is sinds 12 juni 2019 te bezoeken.

In de aankondiging van de tentoonstelling staat: ‘Loopt het even niet zo lekker, dan zijn er naast doktersbezoek volop andere mogelijkheden om de balans te herstellen. Van orakelkaarten, ayahuasca, handoplegging, klankschalen en hypnotiserende trommels tot sjamanen, heksen en vodunpriesters: het aanbod is enorm. De verzamelnaam voor al die therapeutische behandelingen waarbij de balans tussen lichaam, geest en ziel voorop staat, is healing.’

Museum Volkenkunde suggereert daarmee dat waar de reguliere geneeskunde faalt de alternatieve geneeswijzen uitkomst kunnen bieden. In de aankondiging is verder te lezen: ‘Het uitgangspunt is ook gelijk: het geloof dat er meer is tussen hemel en aarde, meer dan we vanuit onze ratio en de (westerse) wetenschap kunnen verklaren.’

Op de tentoonstelling worden de bezoekers uitgenodigd te luisteren naar bloedserieuze interviews met een ‘heks’ uit Brabant, een tweetal sjamanistische healers, van wie er een eerder creatieve vakken doceerde en die met ayahuasca experimenteren, alsmede een ex-verpleegkundige die al 35 jaar een praktijk heeft als winti-priesteres.

6. Speakers Academy

De Speakers Academy is een in 66 landen opererende instelling die bemiddelt bij het inhuren van sprekers. Zij worden met wervende teksten opgevoerd in het Academy Magazine 2019, met op de cover professor Erik Scherder. Tot de inhuurbare sprekers behoren enkele honderden personen, onder wie ex-premier Jan Peter Balkenende, columniste/wetenschapsjournalistiek hoogleraar Ionica Smeets, Micheil Saakashvili, de ex-president van Georgië, hoogleraar Jan Rotmans, kok Pierre Wind en emeritus letterkundehoogleraar Herman Pleij.

In het glossy uitgegeven Academy Magazine staan meer dan 50 ‘topinterviews’. Deze zijn zeer onkritisch geschreven. Zo wordt het Hippocrates Health Institute uit Florida beschreven. De oprichtster ervan was een opgegeven kankerpatiënt met ‘darmkanker stadium 4’, die zichzelf genas met kruiden en liefde. Het instituut propageert ‘lifestyle medicine’, bestaand uit bewegen, veganistisch eten en het afzweren van suiker. 

In het interview in het Magazine met de Amerikaan Ty Bollinger (geen arts) maakt het Academy Magazine het nog bonter. Bollinger gelooft niet in reguliere kankerbehandeling, maar kiest in plaats daarvan voor voeding (nutriënten). Hij denkt de kankerindustrie te bedreigen met zijn boek The Truth about Cancer. In het interview wordt Matthias Rath afgeschilderd als een wetenschapper die een revolutionaire vondst heeft gedaan in de strijd tegen kanker: een vaccin dat de tumorgroei kan remmen, waarvoor hij patent heeft aangevraagd.

Deze oude bekende van de VtdK, die lange tijd in Almelo en later Heerlen actief is geweest, runt thans in de VS samen met een Poolse een instituut van onduidelijke origine. Ook vitamineverkoper Rath denkt dat de kankerindustrie bang is voor zijn uitvinding uit angst brodeloos te worden.

De van oorsprong Duitse arts/zakenman bestookte de eertijds leden van het Europees parlement, toen er stringentere regelgeving inzake vitamines en voedingssupplementen werd behandeld. Rath kwam toen met zijn ‘strijd voor vitaminevrijheid’. Hij was enige tijd shirtsponsor van SC Heracles.

7. Een triumviraat van reguliere medisch hoogleraren in de Raad van Advies (RvA) van de Academy for Integrated Medicine (AIM)

Dit triumviraat betreft Hanno Pijl (internist, Leiden), Jim van Os (psychiatrie, Utrecht) en Dirk-Jan van Schaardenburg (reumatologie, Amsterdam). De AIM is opgericht in 2015 en profileert zich als het opleidingsinstituut voor integrale geneeskunde en kondigde zelfs enige tijd nascholingscursussen in de homeopathie aan in de AIM-agenda.

De drie genomineerden hebben niet in de gaten in welk vreemd gezelschap van adviseurs zij zich hebben laten inlijven. Van de twintig leden van de RvA is bijna de helft hard core aanhanger van kwakzalverij: Erik Baars, Martine Busch, Roel van Wijk, Rogier Hoenders, Jan van der Greef, Piet Leguit en Bram Tjaden.

Het genomineerde triumviraat werd in 2018 door de VtdK ingelicht over de ware aard van de AIM, De drie heren zagen hierin geen reden zich uit de RvA terug te trekken. Door hun naam te lenen aan deze ‘academie’ bevorderen zij op kwalijke wijze het aanzien van behandelwijzen, waarvan het nut nooit is aangetoond. Kwalijk vindt de jury het dat zo aan hen toevertrouwde medische studenten en arts-assistenten gaan denken dat ‘integrative medicine’ niet iets is om te bestrijden.

Ze vergroten zo de kans dat ‘integratieve’ behandelmethoden in de gewone geneeskunde worden geaccepteerd. De drie genomineerden hebben zich hiermee gedegradeerd tot een afkeurenswaardig rolmodel.

Eerdere winnaars van de Meester Kackadoris-prijs:

2003 Zilveren Kruis Achmea
2004 Paul van Dijk, huisarts te Zaltbommel
2005 René Steenhorst, Telegraafjournalist
2006 Directie ZonMW
2007 GroenLinks
2008 NCRV
2009 Nederlandse Vereniging Kritisch prikken
2010 Triodos Bank/Foundation
2011 Pols, dekaan Erasmus MC
2012 Halbe Zijlstra, staatssecretaris OC&W
2013 Consortium zorgverzekeraars
2014 Pauline Meurs, voorzitter ZonMw.
2015 Bart Combée, directeur Consumentenbond
2016 KNMvD (dierenartsen)
2017 KNOV (verloskundigen)
2018 Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN)