Symposium 2018 – Het placebo-effect: behagen of misleiden?

Datum: zaterdag 6 oktober 2018, 13:30-17:00 uur
Locatie: de Nieuwe Liefde, Da Costakade 102, 1053 WP Amsterdam
Organisatie: Vereniging tegen de Kwakzalverij
Accreditatie: drie punten.

Programma

Voorzitter: em.prof.dr. Michiel W. Hengeveld, psychiater, bestuurslid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij

13:30 uur Uitreiking Meester Kackadorisprijs

14:00 – 14:35 uur ‘De rol van het placebo-effect voor onze gezondheidszorg’
Andrea Evers, hoogleraar gezondheidspsychologie en hoofd van de afdeling Gezondheids-, Medische en Neuropsychologie aan de Universiteit van Leiden

14:35 – 15:00 uur ‘De rol van nocebo-effecten voor de klinische praktijk’
Fabian Wolters, neuropsycholoog, onderzoeker bij de afdeling Gezondheids-, Medische en Neuropsychologie aan de Universiteit van Leiden

15:00 – 15:30 uur Pauze

15:30 – 16:10 uur ‘How to utilize placebo mechanisms – optimizing expectations in clinical practice’ Winfried Rief, professor of Clinical Psychology and Psychotherapy and head of the Clinic for Psychological Interventions, Philipss University of Marburg, Germany

16:10 – 17:00 uur Discussie met de zaal aan de hand van stellingen
Stellingen:
Prof.dr. Andrea Evers, psycholoog
Em.prof.dr. Frits van Dam, psycholoog, bestuurslid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij
Dr. Cees Renckens, gynaecoloog, erevoorzitter en bestuurslid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij
Nico Terpstra, huisarts, voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij
Em.prof.dr. Rien Vermeulen, neuroloog, voormalig bestuurslid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij

17:00 uur Borrel

Ten Geleide

“Het werkt niet maar het helpt wel.” Dat zeggen we vaak van niet-reguliere behandelingen. Het betekent dat er geen bewijs of goede verklaring is voor de werkzaamheid van het toegediende middel of van de interventie, maar dat de patiënt wel minder last heeft van zijn klachten. Dat zo’n middel of interventie helpt schrijven we dan dikwijls toe aan het zogenaamde placebo-effect. Van het placebo-effect wordt bij placebogecontroleerde studies of een geneesmiddel gebruik gemaakt om vast te stellen of het middel werkzaam is. Maar daar gaat dit symposium niet over.

Ons wetenschappelijk symposium dit jaar gaat over de vraag wat de Vereniging tegen Kwakzalverij moet vinden van het placebo-effect in de niet-reguliere en reguliere gezondheidszorg. Behagen of misleiden?

‘Placebo’ betekent letterlijk: ‘Ik zal behagen’. De mooie gedachte is dat het vertrouwen in de behandelaar en de verwachtingen van de behandeling maken dat de behandeling helpt. Is er iets op tegen dat een niet-reguliere behandelaar door de patiënt te behagen met zijn pseudowetenschappelijke theorieën en theatrale rituelen ruimschoots gebruik maakt van het placebo-effect? Of vinden we dat hij zijn cliënten daarmee misleidt?

“Baat het niet dan schaadt het niet” wordt ook vaak gezegd van niet-reguliere behandelingen. Maar niet-reguliere behandelingen zijn niet altijd onschuldig. Ze kunnen schadelijke bijwerkingen hebben of patiënten afhouden van reguliere diagnostiek en behandeling. En ze kunnen ook klachten van een patiënt verergeren of de patiënt sterken in zijn ziektegedrag.

Dit is als het ware het omgekeerde van het placebo-effect: het ‘nocebo-effect’ (‘ik zal schaden’). Ook media-aandacht of politieke angst voor vermeende schadelijke effecten van stoffen, apparaten of straling kan leiden tot lichamelijk en psychische klachten. Eveneens een nocebo-effect.

Tenslotte kunnen we ons afvragen of we in de reguliere gezondheidszorg niet meer gebruik zouden moeten maken van het placebo-effect. En hoe we dat het beste kunnen doen. Of misleiden we onze patiënten dan?

Sprekers

Andrea Evers is hoogleraar gezondheidspsychologie aan de Universiteit Leiden en hoofd van de afdeling Gezondheids-, Medische en Neuropsychologie aldaar. Ze promoveerde in 2003 aan de Radboud Universiteit (cum laude). In 2011 werd ze benoemd als hoogleraar psychobiologie van somatische aandoeningen aan de Radboud Universiteit en in 2013 werd ze hoogleraar gezondheidspsychologie aan de Universiteit Leiden. Ze was in de periode van 2013-2018 lid van De Jonge Akademie en ze ontving verschillende prestigieuze prijzen en onderzoekssubsidies (bijv. NWO Vidi 2008, ERC Consolidator Grant 2013, NWO Vici 2017). Ze organiseerde in 2017 het eerste officiële SIPS (Society for Interdisciplinary Placebo Studies) congres in Leiden en publiceerde meer dan 200 (inter)nationale publicaties op haar onderzoeksgebied.

Fabian Wolters is onderzoeker bij de afdeling Gezondheids-, Medische en Neuropsychologie aan de Universiteit Leiden. Hij studeerde cognitieve neuropsychologie van de Erasmus Universiteit Rotterdam, en heeft daar na zijn opleiding ook onderwijs gegeven. Hij doet momenteel onderzoek aan de Universiteit Leiden naar nocebo effecten en de gevolgen daarvan voor de klinische praktijk.

Winfried Rief, Professor of Clinical Psychology and Psychotherapy, Philipps University of Marburg, Germany. Head of the Clinic for Psychological Interventions. License for psychotherapy and supervision. Dr. Rief worked for many years in hospital settings (e.g., Roseneck Hospital for Psychosomatic Medicine, Prien a. Ch.). He is specialized in placebo- and nocebo-effects, perception and coping with somatic symptoms, optimization of clinical studies and interventions. He was guest professor at Harvard Medical School, Boston (2004/2005), University of Auckland Medical School (2002), and University of California San Diego (2009/2010). Additionally, he was nominated for the expert committee of WHO/APA for the revision of the classification of mental disorders according to DSM-5, and he is co-chairing the WHO working group on chronic pain diagnoses in ICD-11. Dr. Rief is elected coordinator for grant applications to the German Research Foundation and he is spokesperson of the DFG-research unit on placebo and nocebo mechanisms. His publication record summarizes more than 450 articles, in particular in the field of behavioral medicine and somatoform disorders. He received the Distinguished Researchers award in Behavioral Medicine in 2014.

Bekijk de presentaties en lees het verslag hier.