Videoverslag Symposium 2018: Het placebo-effect, behagen of misleiden?

In westerse landen schrijft 60% van de huisartsen weleens een medicijn voor waarvan de arts weet dat dit niet effectief is voor de specifieke klacht of kwaal, mogelijk vanwege het placebo-effect. Maar wat is daar nu wetenschappelijk over bekend? Drie onderzoekers lieten tijdens het symposium 2018 van de Vereniging tegen de Kwakzalverij hun licht schijnen op het placebo-fenomeen. Ook het nocebo-effect passeerde de revue. Welke rol spelen deze mechanismen en hoe kunnen artsen er op een ethische manier gebruik van maken? Hieronder kunt u de integrale bijdragen van alle uitgenodigde sprekers bekijken, gevolgd door een videoverslag van de afsluitende forumdiscussie. Voor een diepgravend verslag van deze inspirerende middag verwijzen wij u naar het nummer 4 2018 van het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij.

Andrea Evers

‘De rol van het placebo-effect voor onze gezondheidszorg’

Andrea Evers is hoogleraar gezondheidspsychologie en hoofd van de afdeling Gezondheids-, Medische en Neuropsychologie aan de Universiteit van Leiden.

Als eerste spreker op zaterdagmiddag 6 oktober trad de Leidse hoogleraar Andrea Evers aan. Het placebo-effect is in medische kringen bekend van onderzoek naar de werkzaamheid van een medicijn. Placebo betekent ‘ik zal behagen’. Werkt een middel niet significant beter dan een placebo, dan kan het als niet-werkzaam terzijde geschoven worden. Maar ook bij reguliere behandelingen speelt het placebo-effect een rol, aldus Andrea Evers. Evers is hoogleraar gezondheidspsychologie aan de Universiteit Leiden. Een behandeling zónder een placebo-effect bestaat volgens haar niet. En het negeren ervan kan een reguliere behandeling zelfs minder effectief maken met gevolgen voor therapietrouw en herstel. Maar hoe gebruik je deze mechanismes op een ethische manier? In ieder geval niet door een patiënt een neppil te geven en er maar het beste van te hopen.

Fabian Wolters

‘De rol van nocebo-effecten voor de klinische praktijk’

Fabian Wolters is neuropsycholoog, onderzoeker bij de afdeling Gezondheids-, Medische en Neuropsychologie aan de Universiteit van Leiden.

Vervolgens lichtte onderzoeker en psycholoog Fabian Wolters het Nocebo-effect toe. Placebo en nocebo ontstaan door verwachtingen. Bij het placebo-effect heeft een patiënt een positieve verwachting en ervaart deze vervolgens daadwerkelijk, ook als er geen fysiologisch aanwijsbare oorzaak voor is. Bij nocebo werkt het andersom: iemand verwacht een negatief effect – zonder dat daar een oorzaak voor is – en gaat vervolgens klachten ervaren. Placebo en nocebo worden beïnvloed door meerdere mechanismen, waarbij de mens zelf de stoorvariabele factor is. In plaats van deze factor te negeren, zou deze meer serieus genomen moeten worden, aldus de onderzoekers.

Winfried Rief

‘How to utilize placebo mechanisms – optimizing expectations in clinical practice’

Winfried Rief is professor of Clinical Psychology and Psychotherapy and head of the Clinic for Psychological Interventions, Philipss University of Marburg, Germany

Hoewel er voldoende aanwijzingen zijn dat verwachtingen van de patiënt een cruciale rol spelen, is veel meer onderzoek nodig. Dat neemt niet weg dat de voorlopige uitkomsten al interessant zijn. Wilfried Rief, hoogleraar klinische psychologie en psychotherapie in Duitsland, geeft een aantal verrassende voorbeelden. Dat veel antidepressiva significant nauwelijks beter werken dan een placebo, is inmiddels bekend. Maar er is meer aan de hand en dat heeft met aandacht te maken. Brits onderzoek uit 2014 laat zien dat zowel een placebo als een werkzaam middel beide effectiever zijn dan louter ondersteuning. Uit een Amerikaanse studie blijkt dat een medicijn zonder aandacht weliswaar effectiever is dan een placebo, maar de combinatie van aandacht en een placebo werkte bijna even goed.

Forumdiscussie

Discussie aan de hand van een aantal prikkelende stellingen door:
– Prof.dr. Andrea Evers, psycholoog
– Em.prof.dr. Frits van Dam, psycholoog, bestuurslid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij
– Dr. Cees Renckens, gynaecoloog, erevoorzitter en bestuurslid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij
– Nico Terpstra, huisarts, voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij
– Em.prof.dr. Rien Vermeulen, neuroloog, voormalig bestuurslid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij.

Foto’s: Megan Terpstra