Charlatan

Charlatan is het verhaal van een van Amerika’s meest notoire hucksters (sjacheraars), dr. John Romulus Brinkley, M.D., Ph.D., M.C., LL.D., D.P.H., Sc.D. en de man die hem uiteindelijk de das omdeed, dr. Morris Fishbein, de hoofdredacteur van de Journal of the American Medical Association (JAMA). De jaren 1920, het tijdperk van de Flimflam, waren in de Verenigde Staten de tijd van de drooglegging en de daardoor ontstane georganiseerde misdaad, de tijd van de jazz, de tijd van de opkomende techniek (radio!), de tijd van de Scopes-rechtszaak over de evolutie, van artsen die verjongingskuren beloofden, maar ook de tijd van corruptie. Kortom: er gebeurde van alles en alles leek mogelijk. Dat tijdperk loopt als een rode draad door het verhaal en lijkt soms af te leiden van de hoofdzaak: John Romulus Brinkley.

Brinkley was van straatarme afkomst. Zijn eerste baantje was hulpje bij een reizende kwakzalverstent. Vandaar uit ging hij verder in de branche. Hij studeerde drie jaar aan het Bennett Eclectical Medical College in Chicago, maar hield het daarna voor gezien. Eclectische artsen van toen met hun voorkeur voor kruidenmiddelen lijken nog het meest op onze huidige natuurartsen. Voor een echte medische opleiding had Brinkley geen geld.

In 1917 vestigde hij zich in het gehucht Milford, Kansas. Brinkley wist op grond van valse diploma’s de bevoegdheid te krijgen om in Kansas en in zeven andere staten de geneeskunde uit te oefenen. Hij werd beroemd om de transplantatie van bokkentestikels als middel tegen impotentie en later ook als middel tegen vergroting van de prostaat.

Men denke niet dat die bokkenoperatie iets was voor achterlijke boertjes uit het Middenwesten van de Verenigde Staten. Het was de tijd van dr. Voronof, een echte wetenschapper, directeur van het Fysiologie Laboratorium van het Collège de France, die experimenteerde met apen en van prof. dr. Steinach in Wenen met zijn vasectomie. Academici lieten zich door hen ‘verjongen’ en dat hielp net zo veel of net zo weinig als Brinkleys operaties.

Voor de mannen in het Amerikaanse Middenwesten waren die Europese geleerden en zelfs hun Amerikaanse volgelingen absoluut onbereikbaar. Brinkley had een ruime klandizie en werd miljonair. Milford voer er wel bij. Heel wat patiënten werden door Brinkley verminkt en ook vielen er doden, maar dat deerde zijn goede naam blijkbaar niet.

Wat zijn reputatie in eerste instantie wel leek te deren, waren de artikelen in de Kansas City Journal Post en een politie-inval in oktober 1923 bij het Kansas City College of Medicine and Surgery waaruit bleek dat Brinkleys artsenbul van dat instituut gewoon gekocht was. Maar ondertussen beschikte hij over radiozender en hij gebruikte hij die om te verklaren dat het allemaal haat en nijd was van de American Medical Association (AMA). Het leek nog erger te worden toen de Staat Californië om zijn uitlevering vroeg wegens fraude en het onbevoegd uitoefenen van de geneeskunde. Maar de gouverneur van Kansas weigerde dit. ‘De mensen in Kansas verdienen goed aan zijn medicijnen. We houden hem hier zo lang als hij leeft.’

Schurken zijn interessanter dan brave burgers en dat adagium gold ook voor Morris Fishbein. Kind uit een welvarend gezin, brave student in Chicago en na het behalen van zijn artsenbul niet goed wetend waarin hij zich zou specialiseren. Maar met het aanbod van de JAMA om daar te werken eindigde alle twijfel. Schrijven was zijn echte liefde en schrijven deed hij. Veel bekende auteurs, zoals Sinclair Lewis en Carl Sandberg, behoorden tot zijn vrienden.

Hij schreef niet alleen over waardeloze en vaak ook nog gevaarlijke middelen die gewoon zonder recept over de toonbank gingen. Het was de tijd van de drooglegging en die middelen waren meestal rijk aan alcohol. Hij schreef ook over de chiropractoren en de osteopaten en over kwakzalvende echte artsen zoals Voronof en Steinach en hun Amerikaanse volgelingen. Oorspronkelijk was Brinkley nog geen onderwerp van kritiek, omdat hij te onbeduidend werd gevonden. Fishbein nam Brinkley pas serieus op de korrel in 1927 in een artikel over Brinkleys eerste werkzame jaren inclusief zijn arrestatie wegens valsheid in geschrifte en het onbevoegd uitoefenen van de geneeskunde.

Het artikel stond echter in JAMA en dat wordt bijna alleen door artsen gelezen. Daar tegenover stonden de radio-uitzendingen van Brinkley die door de massa werden gehoord en die dit alles af deden als jaloezie omdat hij (Brinkley) baanbrekend werk deed. De zender kende ook de Medical Question Box (MQB). Brieven van – sommige – luisteraars werden voor de radio beantwoord met een diagnose en de gratis raad om een of meer door Brinkley genummerde, allerminst goedkope medicijnen in te nemen.

Hij zette een organisatie op van 500 drugstores (drogisterij met apotheek) die zijn ‘geneesmiddelen’ verkochten en benoemde de zwager van de procureur-generaal van de staat tot voorzitter van de club. Zijn advertenties werden afgewisseld met muziek uit het zuiden van de USA, zoals country music, Tex-Mex en blue grass. Daarvoor koos hij topmusici die later ook landelijke en internationale bekendheid kregen, zoals Johnny Cash. In 1930 was de Brinkley-zender de populairste in de Verenigde Staten. De muziek werd afgewisseld met fundamentalistische preken door de heer Brinkley himself die zich met Christus vergeleek, en met ultrarechtse politieke toespraken.

Maar de tegenstand begon ook te groeien. Klachten van ontevreden patiënten of hun nabestaanden namen toe, een farmaceutische firma klaagde bij Fishbein over een vreemde (en gevaarlijke) toepassing van een product, de plaatselijke MD’s begonnen ook opstandig te worden en de kranten werden kritisch. In juni 1930 vond de Federal Radio Commission, die de bandbreedten toewees, dat de zender niet meer het algemeen belang diende. Dat moest nog in die tijd, zelfs in de Verenigde Staten. Het feit dat Brinkleys recepten ongeveer zes maal de normale prijs kostten, woog ook zwaar alsmede de verklaring van een arts die vertelde dat een van zijn patiënten nodeloos aan een van Brinkleys medicijnen-per-radio overleden was. Toen Brinkley aan voelde komen dat hij zou verliezen, beloofde hij de MQB op te geven. Het hielp niet; zijn zendvergunning werd hem ontnomen. Uiteraard tekende hij (tevergeefs) beroep aan.

Zes weken later kwam de leden van de Kansas Board of Medical Examiners bijeen om te zien of zijn andere vergunning herroepen moest worden. Nu kwamen de slachtoffers volop aan bod, zowel de levenden als de doden. Maar ook Brinkleys aanhangers: een bankpresident, een arts, oliespeculanten, echt niet allemaal lokale boertjes. Het hielp echter niet. Zijn vergunning om het artsenberoep in Kansas uit te oefenen werd ingetrokken. Kort daarna stelde hij zich kandidaat voor het gouverneurschap van de staat. De verkiezingen waren vijf weken later en hij verloor op het nippertje.

Zijn zender weg, zijn bevoegdheid weg: dan maar naar Del Rio in Texas, met de sterkste radiozender van de hele wereld, die ook zo nu en dan op het hele noordelijk halfrond te horen was, net aan de andere kant van de Rio Grande in Mexico. De kliniek in Milford bleef bestaan; het werk werd door twee collega-kwakzalvers voortgezet. Maar de patiënten konden ook in Del Rio terecht.

De gouverneur van Texas wilde er niets aan doen; er werd te veel aan verdiend. De acties van het State Department (ministerie van Buitenlandse Zaken) om de zender stil te leggen en van de Posterijen wegens fraude per post werden stil gelegd nadat de vice-president van de Verenigde Staten die uit Kansas kwam, zijn invloed had aangewend. Hielp er dan niets?

Toen kwam Fishbeins boek Modern Medical Charlatans uit, waarin Brinkley een belangrijke rol speelde. Brinkley werd kwaad en diende een aanklacht wegens smaad in tegen Fishbein. Maar in de Verenigde Staten is de waarheid een absolute verdediging tegen smaad. Fishbein kon al zijn ‘kwaadsprekerij’ wettig en overtuigend bewijzen.

Dat Brinkley verloor was nog niet het ergste, maar al zijn leugens en bedrog en al zijn doden en verminkten werden bekend gemaakt. Dit gaf zijn slachtoffers de gegevens die nodig waren om schadevergoedingen te eisen, die gegrond werden verklaard. Ook de belastingdienst had nog het nodige te innen en de posterijen beschuldigden hem van fraude per post. Aan boekhouding had Brinkley nooit gedaan. Zijn carrière was ten einde.

In het begin van het boek lijken de uitstapjes naar de beschrijving van de Amerikaanse samenleving van die tijd een afleiding, maar ze horen er bij. Alleen in die tijd en op die plaats kon het zo gek lopen. Toch zullen de Nederlandse bestrijders van de kwakzalverij er flink wat in kunnen vinden dat vandaag ook nog steeds geldt, al was het alleen de populariteit van en vaak zelfs het geloof in de kwakzalverij, ondanks alle slachtoffers.

Nieuwsbrief

De Digitale Nieuwsbrief van de VtdK houdt u regelmatig op de hoogte van nieuwe artikelen op deze site.