Kwakladder

De mate waarin met fusies gepreoccupeerde besturen zich hebben losgezongen van de menselijke maat en van hun wezenlijke verantwoordelijkheden, wordt indringend geïllustreerd aan de hand van een kunstproject bij de GGZ-instelling Arkin. Arkin is voortgekomen uit een fusie van Mentrum-Jellinek en AMC De Meren, die op zich weer de omvangrijke fusieproducten waren van allerlei kleinere, vaak tot dan toe prima functionerende instellingen.

In augustus 2008 werd in het personeelsblad van (toen nog) Mentrum-Jellinek de plaatsing aangekondigd van een kunstwerk van het Amerikaans-Russische echtpaar Ilya en Emilia Kabakov aan de gevel van het nieuwe gebouw voor spoedeisende psychiatrische hulp aan de Eerste Constantijn Huygensstraat 38 te Amsterdam. De Kabakovs zijn wereldberoemd (en peperduur) sinds Ilya in het jaar 2000 door ArtNews werd uitgeroepen tot kunstenaar van het jaar. Het project werd geïnitieerd door onder andere de voormalige Mentrum-CEO, tegenwoordig DirecteurGeneraal van Volksgezondheid, Diana Monissen (Heerlen, 1955; volgens Google een topvrouw die pedagogiek in Nijmegen studeerde en vervolgens nog een jaar geneeskunde). Het vergde uiteraard heel wat jaren aan voorbereiding door Mentrummedewerkers. Zelfs de volmondige instemming van een inspraakcomité van omwonenden werd verkregen. Het kunstwerk zou in december 2008 onthuld worden. Dat is tot nog toe nog niet gebeurd.

De lezer wordt daarom alvast meegevoerd om de attractie aan de gevel van de Psychiatrische Kliniek zelf te bezichtigen (via Google en van daaruit op Youtube met schets en al te vinden door aanklikken van ‘how to meet an angel’). Ziet en huiver: het kunstwerk stelt twee ladders voor die staan opgesteld tegen de glazen gevel van het gebouw van Arkin (Mentrum). Ter hoogte van het dak gaan die twee ladders over in één, schuin omhoog en ver over het onderliggende trottoir reikende ladder, een soort hijskraanarm. Ongeveer acht meter boven het dak, op een der bovenste sporten van die enkelvoudige schuine ladder, ver boven de keiharde stoep, staat een menselijke figuur. Het mannetje staat wat gekromd naar voren, met zijn armen enigszins wijd, min of meer klaar voor een duiksprong, die natuurlijk zal leiden tot een gruwelijke kwak op de onderliggende openbare weg.

Het gevaarte heet toepasselijk ‘How to meet an angel’. Volgens de bijbehorende tekst reikt de menselijke figuur boven aan de ladder naar rondvliegende engelen. Het wordt aangeprezen als een ‘uitnodigend kunstwerk’ en Kabakov wordt op Youtube beschreven als ‘an artist with an extremely sharp eye for the human psyche’. Een bewering die in schrille tegenstelling staat tot wat Kabakovs ladder illustreert.

De doelstelling van de kliniek is uiteraard de behandeling van ernstig zieke psychiatrische patiënten, onder meer van mensen die een gevaar vormen voor zichzelf en hun omgeving. Het kunstwerk is daarmee strijdig. Nog afgezien van de gevaren van het ladderwerk, dat bij verwarde mensen wellicht uitnodigt tot beklimming, is de symboliek buitengewoon luguber.

Een GGZ-instelling hoort bij haar klanten psychisch evenwicht te bewerken, óók in haar kunstuitingen. Als onder het mom van kunst en door onoplettendheid van de verantwoordelijken het omgekeerde wordt bevorderd is er sprake van psychokwak.

De Inspectie voor de Gezondheidszorg moest in oktober 2008 veel aandacht besteden aan GGZ-instellingen wegens tekortschietende suïcidepreventie. Om de Inspectie toekomstig werk te besparen werd dan ook melding gedaan van ‘How to meet an Angel’ met het advies om op grond van preventie en psychische hygiëne in te grijpen en plaatsing van het gevaarte te verhinderen. Van het IGZ-loket (met links onder op het A4-tje, in een oranje blokje, het IGZ-motto: ‘Voor gerechtvaardigd vertrouwen in verantwoorde zorg’) werd echter de mededeling ontvangen, dat de Inspectie niet belast is met het toezicht op de plaatsing van kunstvoorwerpen.

In wijs contrast met de opvatting van IGZ en met de onoplettendheid van de verantwoordelijke Mentrummanagers stond de actie van de directie van een Londens station, die na protesten van treinmachinisten weigerde aldaar een kunstwerk ten toon te stellen dat een treinreiziger voorstelt die voor een trein valt (kort bericht in NRC Handelsblad op 13 oktober 2008).

In de Volkskrant van diezelfde week werd bij de ingezonden brieven aandacht besteed aan de kwakladder; de inzender vroeg zich af hoe de kliniek in de Amsterdamse volksmond zal gaan heten. Een aantal termen ligt zeer voor de hand; mijmeringen daarover worden aan de lezer zelf overgelaten.

Tot slot: de vertraging van het project treedt op omdat het Stadsdeelbestuur van Oud-West meer zekerheden wil ‘over de veiligheid van het materiaal van de ladders’ (!). Het wanhopige mannetje voor bovenop de ladder is er al wel. De onthulling zou volgens een zegsman van Arkin in het voorjaar van 2009 kunnen plaatsvinden.

Citaat van een commentaar dat óók te vinden is op Youtube: ‘Good idea to put a suicidal jumper on a psychiatric clinic! Sorry but is this the best they can do with the money in Health Care? Maybe they should spend it wiser, on… euh, lets say more staff. Idiots!’ Ik wens het Stadsdeelbestuur meer wijsheid toe dan de Mentrummanagers en IGZ. Trouwens: Mentrumpsychiaters, hebben jullie geen mening?

Naschrift 1 juli 2009 door webredactie

Tijs van den Boomen bericht op de Achterpagina van NRC Handelsblad van heden dat het beeld van de ladderspringer op 26 september 2009 zal worden onthuld met een minisymposium ‘Kunst en psychiatrie’, met het echtpaar Kabakov.

Naschrift november 2010

Het Youtube filmpje is niet meer te vinden.

Nieuwsbrief

De Digitale Nieuwsbrief van de VtdK houdt u regelmatig op de hoogte van nieuwe artikelen op deze site.