Kwakfondsen: een continuing story?

Toen wij in 2000 in een brief in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde onthulden dat er achter drie toen recent opgerichte alternatieve goede doelen fondsen (tegen kanker, hartziekten en reuma) helemaal geen ‘verontruste familieleden van patiënten’ zaten, maar een meesterbrein, waarvan pas op 18 mei 2013 door Argos de identiteit kon worden onthuld, toen reageerden de door mij gesuggereerde suspects heftig. En terecht.

Het waren geen orthomoleculaire fabrikanten of andere medische kwakzalvers, maar het betrof Roland Pluut, een Haagse fondsenwerver. Ik recapituleerde de Argos-bevindingen, vulde deze iets aan en schreef er een uitgebreid overzichtsartikel over in het NTtdK van december 2013. (Voor de lezer die die aflevering niet paraat heeft, is er op de website een samenvatting te vinden. Zoekterm: Pluut)

Mijn NTtdK-artikel triggerde Pluut tot een kort geding, waarvan de afloop u bekend is. Kort samengevat konden wij de rechter ervan overtuigen dat de inmiddels zeven door hem opgerichte c.q. gefaciliteerde ‘kwakfondsen’ zo mochten worden betiteld, dat er zeker sprake was van een circus-Pluut en dat de opzet kenmerken vertoonde van een criminele organisatie.

Omdat wij niet konden bewijzen dat het geld dat naar het buitenland ging in de zakken van Pluut c.s. terecht kwam, moesten wij op dit punt rectificeren. Inmiddels zijn de nog vier resterende fondsen uit zijn stal de schaamte voorbij en laat men nu openlijk zien te behoren tot één groep, sinds december 2013 opererend onder het bestuur van de toen opgerichte Stichting HaDiArKa (een afkorting van resp. hart, diabetes, artrose en kanker ) met als bestuursleden de China-marketeer Ewoud de Ronde (1971), de Haagse notaris Thijs Vermeulen (1949) en ene Milos Illijin (Joegoslavie, 1974).

Tot onze teleurstelling toonden de grote bona fide medische fondsen als KWF en Reumafonds geen enkele erkentelijkheid voor onze acties, een financiële ondersteuning hadden ze er niet voor over. Ook de belangstelling van de schrijvende pers viel tegen met als gunstige uitzondering De Telegraaf. Onze verwachting dat er processen-verbaal zouden worden opgemaakt kwam niet uit en de vier onder HaDiArKa draaiende kwakfondsen zetten hun fondsenwerving gewoon door.

De Stichting Nationaal Fonds tegen Kanker maakt geen deel uit van dit kwartet en ging eind 2012 zelfstandig verder. Wij hebben al onze bevindingen inzake de kwakfondsen overgedragen aan de Belastingdienst, erop vertrouwend dat zij over meer mogelijkheden beschikt dan wij om de onduidelijke geldstromen in kaart te brengen. Mededelingen doet deze dienst daarover niet.

Financiële jaarverslagen

Nieuwsgierig naar de positie en opbrengsten van de vijf belangrijkste kwakfondsen raadpleegde ik de financiële jaarverslagen, zoals die op de websites van de vijf fondsen te vinden zijn. Schematisch leverde dat de volgende bevindingen op:

* ‘In 2013 werd een subsidie van € 10.000, – aan de St. Gezondheid Actueel toegekend voor de exploitatie van de website www.kanker-actueel.nl. Adequate voorlichting op ieder niveau is van groot belang om voor patiënten een goede en afgewogen keuze voor behandeling te kunnen maken. Daarom subsidieert het NFtK ook organisaties die op een relevante, doch andere wijze informatie bieden dan het NFtK zelf als organisatie doet.’(citaat van website) Deze door Kees Braam opgerichte en onderhouden website profiteerde aldus mee. Over Braam: zie elders in dit blad.

** ’Ondanks de crisis is er een bescheiden toename waar te nemen voor wat betreft de incidentele donaties als donaties waarvoor een machtiging is verstrekt.’ Citaat jaarverslag 2013 SAZ. Website geeft geen cijfers over 2012.

*** Baten 2012 SAZ gelijk gesteld aan 2013.

Uitzonderingspositie

Een eerste blik op deze getallen leert ons dat de St NFK inderdaad een uitzonderingspositie bekleedt in dit gemankeerde gezelschap en daarom presenteer ik in de volgende tabel de vier overige fondsen nog eens apart, bij elkaar opgeteld:

Welke conclusies kunnen hieruit getrokken worden?

De St NFK is verreweg de grootste en is de enige die een serieus bedrag uitgeeft aan wetenschappelijk onderzoek. Zij is ook de enige die haar jaarcijfers heeft laten beoordelen door een accountant.

Van de andere fondsen is de betrouwbaarheid van de verslagen nog altijd niet te controleren. Alle fondsen geven een groot deel van hun baten uit aan ‘voorlichting’ en steeds minder aan het steunen van wetenschappelijk onderzoek, hun oorspronkelijke doelstelling. De voorlichting van de St NFK is nog redelijk van inhoud, maar sterk pro-alternatief gekleurd en soms regelrecht koddig.

Zoals ook voor de andere fondsen geldt: de namen van medisch adviseurs worden geheim gehouden. De St NFK verspilt geld door het steunen van de valse voorlichting, zoals gegeven door Kanker-actueel en de Stichting Telefonische Informatie Alternatieve Geneeswijzen, een met een ANBI-erkenning opererend clubje vrijwilligers dat via haar Infolijn adviseert en doorverwijst.

Blijkens hun website zagen de verwijspatronen er in 2013 als volgt uit: ‘Wat betreft de verwijzing naar artsen/therapeuten was de verdeling als volgt:
1. Natuurgeneeswijze en Ayurveda
2. NTTT
3. Homeopathie
4. Bioresonantie
5. Acupunctuur/TCM
6. Orthomoleculair
7. Psychotherapie
8. Osteopathie
9. Antroposofie
10. Craniosacraal.’

Van de vier HaDiArKa fondsen (H.-fondsen) geeft de St Preventie Diabetes helemaal geen geld aan wetenschappelijk onderzoek en houden de andere drie zorgvuldig geheim waarheen de kruimelbedragen hun weg vinden.

Het Fonds voor het Hart subsidieerde eerder MindfulKids, maar daarvan wordt nu geen melding meer gemaakt. Het percentage uitgaven t.b.v. wetenschappelijk onderzoek is 2,9%, dat voor fondsenwerving 22%, dat voor ‘voorlichting en hulp’ 74% en dat voor de onduidelijke post ‘lobbyen’ bedroeg toch nog ruim 7%. De baten zijn t.o.v. 2012 met 21% afgenomen. Ter vergelijking: volgens gegevens van de VFI zijn de inkomsten van de gezondheidsfondsen van 2012 naar 2013 met 1,2% gestegen.

Voorlichting

De voorlichting zoals die door deze vier H.-fondsen wordt geboden is simpel, zeer eenzijdig, schematisch en blijft voor zover mij bekend tot publicaties op de diverse websites. Dat hoeft niet veel te kosten met een goede tekstschrijver. Een tekstschrijver die prima kan copy/pasten, zo oordeelde de woordvoerder van het KWF in de uitzending van Argos.

Veel teksten op de website van het neefje Sietsema zijn volgens hem letterlijk terug te vinden op andere sites op internet. Hieronder een selectie van een aantal kenmerkende citaten en wat nadere gegevens over die vier sites. Het is ondenkbaar dat deze armzalige ‘voorlichting’ het geld gekost heeft dat er in de jaarverslagen voor wordt opgevoerd, bijna een half miljoen euro.

Waar dat geld gebleven is: er zijn vermoedens genoeg, maar geen bewijzen. Nu de fondsen hun fondsenwerving vooral (of zelfs exclusief) via massa-emails organiseren lijkt de opgevoerde € 145.000 ook een veel te hoog bedrag. En adressenbestanden worden vermoedelijk, tegen betaling, door de fondsen uitgewisseld. Het ontbreken van een gecertificeerd jaarverslag maakt het onmogelijk de geldstromen bloot te leggen.

Oud-rechter Huub Willems zei in de Argos-uitzending over het gebrek aan transparantie bij deze fondsen letterlijk: ‘Bijvoorbeeld de belastingaangiften publiek maken. En verplichte jaarrekeningen voorschrijven, en niet dus die minimalistische, maar dat inderdaad in zo’n geval, omdat je de publieke markt bestreed, je dan ook volledig moet verantwoorden wat je met het geld hebt gedaan. En dan heb je ook wel weer een toegang, want op het moment dat een vennootschap jaarrekeningplichtig is, dan kan iedere belanghebbende, dat klopt niet naar de ondernemingskamer stappen met een jaarrekeningprocedure’

Afgezet tegen de baten die de klassieke en bona fide fondsen, die door de kwakfondsen worden beconcurreerd, zijn de baten van de look alikes gering en in hun ogen vermoedelijk verwaarloosbaar. Een andere reden waarom de grote fondsen zich op dit punt stilhouden, is vermoedelijk het feit dat deze bona fide fondsen in hun achterban ook mensen hebben, die zich graag moge laven aan de platitudes van de alternatieve geneeskunde met zijn verhalen over ‘preventie’, ‘voeding’, ‘psychische stress’ en samenwerking tussen regulier en alternatief. Deze mensen wil men niet voor het hoofd stoten.

Geen van de vijf kwakfondsen heeft een CBF-keur of certificaat, kennelijk omdat men niet aan de eisen kan voldoen die daarvoor gelden. Twee fondsen, de St NFK en de St Kankerpreventie en behandeling, hebben een ANBI-status. Vooral dat die laatste over die erkenning beschikt is onbegrijpelijk. Opgericht door een neefje van Pluut en twee HBO-medestudenten en al volledig ontmaskerd door Radar in november 2011 teert deze club nog altijd op de tijdelijke ANBI-erkenning die een startend fonds gedurende drie jaar kan claimen. Die tijd is inmiddels voor dit fonds voorbij.

Citaten en bevindingen op de vijf websites

Stichting Kankerpreventie & Behandeling: ‘Kies een bekwaam arts. Slechts een deel van de artsen heeft zich bekwaamd in voedingssupplementen in relatie tot kankerbehandeling en -preventie. Dit zijn meestal orthomoleculaire artsen, niet-toxische tumortherapie artsen en andere aanvullend werkende artsen zoals acupuncturisten die zich ook toegelegd hebben op voedingssuppletie.’

Meest recente nieuwsbrief in april 2015 dateert van juli 2014! (over leverkanker). In de loop der jaren zij n er een maar handvol nieuwsbrieven verschenen.

Stichting Preventie Diabetes: ‘Maar liefst 50% van de insuline ligt opgeslagen bij de lever. Deze insuline komt vrij, door fysieke inspanning. Een fysiek actief leven heeft dus een goede invloed op de stofwisseling. (…) Zo concludeerden de onderzoekers bijvoorbeeld dat kinderen die veel tv kijken, minder bewegen.’

Elk kwartaal een nieuwsbrief, maar de laatste is van juni 2014 (!): ‘Beweging. Het wondermedicijn tegen diabetes’.

Fonds voor het Hart: ‘Doelstellingen o.m.: 1.het stimuleren en het financieren van onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek naar aanvullende behandelmethoden voor hart- en vaatziekten en 2. voorlichting geven over de voor- en nadelen van zowel reguliere als aanvullende behandelmethoden van hart- en vaatziekten’

Onder ‘algemene voorlichting’ staat onder ‘methodes’ de volgende inhoudsopgave: Acupunctuur, Acupunctuur bij hart- en vaatziekten, Fytotherapie, Mindfulness, Muziektherapie en Statines. Dit fonds produceert geen nieuwsbrieven.

Stichting ArtroseZorg: ‘Het onderste spronggewricht verbindt het sprongbeen, het hielbeen en het schuitvormig been. Deze drie botjes behoren tot de zeven voetwortelbeentjes, samen met het teerlingbeen en de drie wigvormige beentjes. Er zijn mensen die meer dan zeven voetwortelbeentjes hebben. Dat schijnt niet eens zeldzaam te zijn: zo’n 36 procent van de mensen heeft een of meer extra voetwortelbeentjes. Ze kunnen allerlei vormen hebben en op allerlei plaatsen in de voet voorkomen. De voorvoet bestaat uit vijf langwerpige middenvoetsbeentjes, die te vergelijken zijn met de vijf middenhandsbeentjes, en veertien teenkootjes. Vier tenen hebben drie kootjes en de grote teen heeft er twee. Dit is weer vergelijkbaar met de vingers en de duim, al zijn de teenkootjes korter dan de vingerkootjes.’

Verder op deze site ongedateerde ‘nieuwsbrieven’ over een aantal aan artrose gelinkte onderwerpen.

St. Nationaal Fonds tegen Kanker: ‘Voor combinatie van reguliere behandelingen en hyperthermie: Helios Kliniek Krefeld, Fette Hehn 50 478399 Krefeld-Hüls – Duitsland. Telefoon: 0049-215173914’.
‘Het is weer raapsteeltjestijd. Raapsteeltjes zijn overigens niet te verwarren met repelsteeltjes. Deze vergeten groente kun je tegenwoordig weer in de schappen van de supermarkt vinden. Rauwe raapstelen worden vermengd met gekookte aardappelen en evt. vegetarische spekjes en vervolgens door elkaar gestampt.’
‘Projecten op het gebied van voorlichting zoals in het verleden door het St NFK gesubsidieerd: 1. Het tot stand komen van de documentaire van Kees Braam “Zonodig dwars”. 2. Congressen en symposia zoals bijvoorbeeld een Wetenschappelijk congres over darmflora. 3. Financiële ondersteuning voor de informatie via de St. Gezondheid Actueel aan de website www.kanker-actueel.nl. 4. Ondersteuning van de St. Telefonische Informatie Alternatieve Geneeswijzen.’

Uitgebreide vermelding van de door de St NFK gesubsidieerde onderzoeksprojecten in VUmc (PANFIRE bij alvleesklierkanker) en AMC (Heger over Curcuma tegen kanker in afd. Exp. Chirurgie). Professionele jaarverslagen met accountantsverklaring sinds 2009.

Eindconclusie

Afgezien van de St NFK zijn de bevindingen over de websites en de aard van de geboden voorlichting niet strijdig met de constatering dat al deze fondsen zijn opgezet c.q. gefaciliteerd door een professionele fondsenwerver, die zijn inkomen wilde opkrikken en ervoor koos de niche van de look alikes met een alternatief-geneeskundig tintje op te zoeken.

Toen Haji Bakr, de Irakese leider van IS, stierf werd er in zijn huis geen koran aangetroffen. Net zo min zullen er op de burelen van de H.-fondsen publikaties van Paul van Dijk, Keppel Hesselink, Houtsmuller of Frits Muskiet aanwezig zijn. Hoewel krimpend qua opbrengsten leveren deze vier fondsen nog altijd voldoende geld op en die H.-fondsen zullen daarom, zo durf ik wel te voorspellen, nog wel enige jaren blijven bestaan.

Referenties

Renckens CNM. De wonderbaarlijke opkomst van de ‘kwakfondsen’. NTvG, 2000. 144:332-334.

Renckens CNM. Een onheilige Drie-eenheid. Actieblad tegen de Kwakzalverij. 2000;111, no 2:9-10 en 2000; no 3:9-11 en 2000; no 4:8-9.

Van Dam, Frits. Nieuwe stichting misleidt consument. 2011.