Martine Busch: paranormaal én salonfähig

Ingewijden kennen Martine Busch’ naam natuurlijk al lang, maar de jongere generaties ‘quackbusters’ lang niet altijd en wij kregen vragen naar de achtergrond van deze 54-jarige vrouw, die een graag gezien gast is bij ZonMw en dat terwijl zij als hoofddocent Therapeutic Touch toch een uitgesproken kwakmatig profiel bezit.

In de inleiding van het ZonMw–signalement Ontwikkeling en implementatie van evidence-based complementaire zorg van maart 2014, wordt zij bedankt voor haar grote inbreng en zij behoorde ook tot het selecte gezelschap dat werd uitgenodigd op de in dat kader door ZonMw georganiseerde ‘invitational conference’, waar zij op basis van gelijkheid o.a. mocht meepraten met denkers als chirurgen Piet Leguit en Hans Jeekel, Jan van der Greef, chemicus bij TNO en Yvo Smulders, internist van het VUmc.

Met wat zoeken op internet en in enkele verramsjte boeken van haar hand is de volgende globale reconstructie van haar loopbaan te geven. Na een middelbare schoolopleiding aan het Liemers College in Zevenaar ging zij in 1978 studeren aan de Utrechtse universiteit, maar vooral aan de universiteit van Lugano in het Italiaans sprekende deel van Zwitserland, waar Henri Van Praag in 1978 een experimentele en futurologische universiteit had opgericht.

In 1984 studeerde zij af en noemde zich soms pedagoog, soms ook orthopedagoog. Ze noemde Tenhaeff en Van Praag als haar leermeesters in de parapsychologie. Tenhaeff ( 1894-1981) was de eerste hoogleraar parapsychologie in de wereld en werd in 1953 als zodanig benoemd. Hij stond zeer onkritisch tegenover paragnosten en deed geen experimenten onder gecontroleerde omstandigheden.

Paranormaal

Hij werd wereldberoemd om zijn samenwerking met de ‘zeer paranormaal begaafde’ Gerard Croiset (1909-1980), over wie hij in binnen- en buitenland publiceerde. In 1978 moest Tenhaeff aftreden na een langdurig conflict met de universiteit. Eerder had hij zich al vervreemd van een belangrijk deel van de parapsychologen in ons land wegens zijn autoritair optreden en zijn aanspraken op een exclusieve bevoegdheid tot het beoordelen van paragnosten.

Met onze toenmalige voorzitter De Groot had hij heftige verbale confrontaties, waarover de pers geamuseerd rapporteerde. Tenhaeff vergeleek zichzelf met Einstein en Freud en adviseerde zijn opponent psychiatrische hulp te zoeken.

Na onthullingen van Telegraaf-journalist Piet Hein Hoebens over de vele verzinsels en falsificaties van onderzoeksgegevens en zgn. prestaties van Croiset in 1981, was het met zijn reputatie gedaan en toen hij stierf haalde dat nog maar nauwelijks de kranten . Henri Van Praag nam in 1978 zijn leerstoel over. Deze Van Praag (1916-1988) was van oorsprong pedagoog, maar genoot in Nederland vooral bekendheid als veelzijdig denker, auteur en publicist in de woorden van zijn bewonderaars en als omgevallen boekenkast bij meer kritische geesten.

Hij was voorstander van integrale geneeskunde, van samenwerking tussen culturen en van verbinding. Hij schreef over uiteenlopende onderwerpen als vergelijkende godsdienstwetenschap, jodendom en christendom, pedagogiek, integrale geneeskunde, westerse en oosterse filosofie, parapsychologie en cultuurfilosofie.

Van Praag Instituut

Nadat Busch zo’n tien jaar als pedagoog had gewerkt richtte zij in Utrecht, als opvolger van het zieltogende Parapsychologisch Instituut in 1992 het Van Praag Instituut voor Mens en Toekomst op. Sindsdien is zij daarvan directeur.

Haar intensieve bewondering voor de prestaties van paranormale aard leidde ertoe dat zij al in 1984 bij Ankh Hermes een boek publiceerde tezamen met Douwe Bosga, waarin aan de hand van paranormale prestaties van de sterk paranormaal begaafde (dixit Busch en Bosga) magnetiseur Warner Tholen (1913-1983) een theorie over aard en wezen van paranormale fenomenen werd gegeven .

Tholen was volgens de auteurs ‘net zo goed’ als Gerard Croiset maar was zeer bescheiden en werd meer gebruikt als adstructie van de theorievorming dan als hoofdpersoon van een hagiografie, wat het zeker ook was. Tholen’s moeder schreef Warner paranormale begaafdheid toe aan het feit dat hij met de helm was geboren (p. 27).

Busch en Bosga weten dat veel parapsychologen aan dat volksgeloof geen waarde meer hechten, maar meldden dat er toch wel een kern van waarheid in kon zitten en dat de Nederlandse Parapsychologie Stichting in Arnhem in 1983 een onderzoek ernaar was gestart. Er waren in die tijd zo’n 400 à 500 mensen in ons land, die als paragnost of als paranormaal genezer de kost konden verdienen.

In 1992 publiceerde Busch bij Lemniscaat een boek over paranormale ervaringen bij kinderen, waarin haar paranormale bijgeloof en haar orthopedagogisch achtergrond goed van pas kwamen. Het bevatte uitgebreide casusbesprekingen met uitleg over uittredingen, seances, poltergeisten, bezetenheid, astraallichaam en dalai lama.

Therapeutic Touch

Medio jaren ’90 komt Busch in de ban van een nieuwe variant op het hand opleggen en magnetiseren, die vanuit Amerika als ‘therapeutic touch’ (TT) komt overwaaien. Busch maakt zich deze techniek snel eigen en begint cursussen te geven, vooral aan verpleegsters. Bij TT is geen sprake van paranormale genezing door een paranormaal begaafde maar het betreft een trucje, dat in enkele dagen kan worden aangeleerd en vooral wordt ingezet tegen gespannenheid, pijn en angst in ziekenhuizen en verpleeghuizen.

Eigenlijk een tussendoortje, waarbij de zorgverleenster niet met de patiënt hoeft te praten en haar collega’s even het echte werk moeten doen. De TT-cursist moet eerst worden wijs gemaakt dat iedereen een energieveld om zich heen heeft en dat zij het energieveld van de patiënt kan voelen.

Zodra dat het geval is ‘beweegt de TT’er haar handen heel rustig door het energieveld, op 5 – 10 cm afstand van het lichaam. Zij wil weten hoe de energiestroom aan voelt: zijn er verschillen waar te nemen of voelt de stroom gelijkmatig aan? (…) De derde stap is het harmoniseren van het energieveld. Hiervoor maakt de zorgverlener rustige strijkende bewegingen door het energieveld, van boven naar beneden, met de intentie de beweging van de energiestroom te bevorderen.’ (citaat pagina 85 van haar boekje uit 2006, hieronder te bespreken)

In 1998 verscheen over TT in de JAMA, een belangrijk Amerikaans medisch tijdschrift, een sensationele publicatie van het 11-jarige meisje Emily Rosa, geholpen door haar moeder, een verpleegkundige en Stephen Barrett, een vooraanstaand quackbuster. Zij had op haar school TT’ers uitgenodigd en plaatste hen in een heel eenvoudige proefopstelling om te zien of zij, geblindeerd, energievelden konen waarnemen. Dit bleek niet het geval te zijn.

Geen boodschap

Busch had geen boodschap aan deze publicatie, liet zich niet van de wijs brengen en ging full speed door met het opleiden van verplegenden en verzorgenden in haar geheime leer. Niet zelden werden die cursussen door de ziekenhuisleiding betaald en in het boekje Implementatie van Therapeutic Touch kon zij melden in 2006 al 3000 mensen te hebben opgeleid in de TT.

Uit het boek valt overigens te leren, dat de net afgestudeerde TT’er vaak wel enthousiast begint, maar dat daarna de klad erin komt en de techniek in vergetelheid raakt. De publicatie kwam tot stand met subsidie van het Johan Borgman Fonds, het fonds voor de paranormale geneeskunde in ons land, vernoemd naar de Borgman, die in de list van Grootste Kwakzalvers van de Twintigste Eeuw een eervolle derde plaats bekleedt.

Intussen blijft Busch de wereld en de zorg verbeteren, want in de ZonMw-stuurgroep-Hopstaken zit zij weer als een spin in het web te kijken welk onderzoek van ‘complementaire behandelwijzen’ zinvol is en hoe daarbij de prioriteiten moeten worden verdeeld. Zie ook het vorige NTtdK, pagina 15. Lees voorzichtig, want anders zou uw energieveld wel eens ernstige defecten kunnen gaan vertonen. En bereid u voor op de Koninklijke onderscheiding, die haar nauwelijks meer kan ontgaan.

Literatuur

Piet Hein Hoebens. Parapsychologie en alternatieve geneeskunst. Voordracht voor de VtdK op 13 oktober 1984. Actieblad tegen de Kwakzalverij, dec. 1984;3-7.

Karel van het Reve. Oplichter, een necrologie over Van Praag. Opgenomen in Achteraf. Ook afgedrukt in Actieblad tegen de Kwakzalverij van maart 2000: 3-4.

Bosga & Busch. Natuurlijk niet bovennatuurlijk. Parapsychologische kanttekeningen bij de ervaringen van de paragnost Warner Tholen. Ankh Hermes, 1984.

Busch Waar haalt hij het vandaan. Omgaan met paranormale ervaringen bij kinderen. Uitg. Lemniscaat. 1992.

Busch & M. van Nimwegen. Implementatie van Therapeutic Touch. Uitg. Van Praag Instituut. 2006.

Rosa LA, Rosa E, Sarner 7 S. Barrett. A close look at therapeutic touch. Journal of the American Medical Association 1 april, vol. 279:1005-1010.

In het Amsterdamse Nemo wordt dit experiment getoond als voorbeeld van goed wetenschappelijk onderzoek.