Geënquêteerden weten dat alternatieven de wetenschap negeren

Dit jaar hebben van 8 tot 10 februari de Vereniging tegen de Kwakzalverij (VtdK) en Skepsis voor de vierde keer deelgenomen aan de Nationale Gezondheidsbeurs in Utrecht. Het is een populaire beurs, waarop duizenden mensen afkomen. Elke dag waren er enige Skepsis- en VtdK-leden aanwezig, onder wie altijd een arts. Zij knoopten zoveel mogelijk gesprekjes aan met passanten en deelden een vragenlijst met tien kwakgerelateerde meerkeuzevragen uit. Ze gaven ook folders weg met voorlichting over homeopathie, acupunctuur en dergelijke.

Evenmin deinsden zij ervoor terug om -wanneer dat zo uitkwam- een gesprek aan te gaan over de vermeende gevaren van straling. Soms werden de antwoorden van de enquête-invullers met hen besproken. Of zoiets ook tot een beter inzicht bij de respondenten heeft geleid, kan ik niet beoordelen.

Wel compliceerden de vaak zichtbare correcties mijn turven. Hoeveel bezoekers bij ‘onze’ stand zijn langsgelopen, is niet bijgehouden. Het moeten er minstens 429 zijn geweest, zijnde dit het aantal ingevulde en geretourneerde enquêtes.

Wie alle vragen correct had beantwoord (en dat hebben zo’n 104 bezoekers (bijna 25%) gedaan), kon het stripboekje ‘Sigmund weet wel raad met spiritualiteit’, of een andere Sigmundtitel meenemen. Er waren ook extra exemplaren van het tijdschrift van de VtdK en van Skepter beschikbaar.

Op het formulier met de vragen konden de naam, de leeftijd en het beroep worden ingevuld. Daardoor kon ik vaststellen dat de leeftijd van de deelnemers tussen de 16 (1x) en de 84 (ook 1x) lag en er onder hen in totaal 48 mannen en 173 vrouwen waren. Wie alleen een initiaal dan wel een achternaam had ingevuld, is niet meegeteld, tenzij de sekse van de invuller uit het ingevulde beroep bleek.

Categorieën

Bij het verwerken van de gegevens heb ik de volgende categorieën onderscheiden: academici- beroepen in de gezondheidszorg, kwakzalvers, gepensioneerden, studenten, overige beroepen en bezoekers zonder beroep.

Dit laatste houdt uiteraard slechts in dat er op de vragenlijst geen beroep was vermeld. Om het mijzelf niet al te moeilijk te maken, heb ik de invulsels van de academici en van de studenten apart bekeken. Daarnaast heb ik de antwoorden bestudeerd van degenen die in de gezondheidszorg werkzaam zijn en natuurlijk heb ik met argusogen gekeken naar wat de kwakzalvers zoal hebben aangegeven, ook al waren het er maar vijf. Bij de gepensioneerden, de overige beroephebbers en bij de groep ‘geen beroep’ heb ik alleen het aantal en de sekse geturfd. En daarbij heb ik het gelaten.

Zo’n 198 bezoekers hebben het vakje beroep leeg gelaten. Omdat niet iedere invuller alle vragen heeft beantwoord, stemmen de aantallen per vraag door mij geturfde antwoorden niet altijd overeen met het totaal aantal uitgedeelde vragenlijsten. Soms heeft iemand twee antwoorden gegeven en kan ik daardoor het antwoord niet ‘meenemen’. Van de in totaal 362 bezoekers die een beroep hebben ingevuld, vallen er 60 in de categorie ‘verzorgenden’- in- de-ruimste-zin-des-woords: van medisch analist, mondhygiënist, maatschappelijk werkers en voedingscoach tot en met een Cesar-oefentherapeut, verpleegkundigen, wijkverpleegkundigen en ziekenverzorgsters.

Bij de 96 bezoekers die niet in de gezondheidszorg werken, zien we onder anderen administratief medewerkers, een arbeidsdeskundige, een boerin, een boswachter, zeven coaches, een paar docenten en leraren, een gemeentebode, twee IT’ers, twee journalisten, twee kapsters, een kok, negen managers, twee ‘marketeers’, een ‘process engineer’, twee postbodes, enige (directie)secretaresses, een schoonheidsspecialiste (die wel ‘zorgt’ voor haar klanten en toch niet in de categorie ‘verzorgenden’ valt), een opticien, een tv-regisseur, een taxichauffeur, een aantal verkopers (o pardon, sales), twee uitgevers en drie ZZP’ers (waarin?). Niet te classificeren zijn de bezoekers met HBO, huishoudelijk, juridische, MBO sport of zuivel.

Hetzelfde geldt voor wie PM heeft opgeschreven en voor Ilse die CSM als haar beroep opgeeft. Mij doet dit laatste aan suiker denken, of aan het Italiaanse Consiglio Superiore della Magistratura (hoogste adviescollege van de rechterlijke macht). Dit terzijde. De mevrouw die aangeeft ‘Man-Assistent’ te zijn heeft wel een beroep maar welk? Manager-in-opleiding? Manegekracht? Hulpje van een Manicure? De mevrouw die ‘QA manager’ heeft ingevuld, is volgens google een kwaliteitsbewaakster, maar waarvan? Ook al staat er in een ander handschrift ‘A verpleegkundige’ bij geschreven, zij is toch naar de ‘gewone’ beroepen en niet naar de verzorgenden verhuisd.

Degene die ‘voorzitter VMCE’ invult, blijkt na googleraadpleging voorzitster te zijn van de Vereniging voor Mensen met Constitutioneel Eczeem. Ik breng haar maar onder bij de categorie’ zonder beroep’. Ook degene die als beroep ‘skepticus’ opgeeft, heb ik rücksichtlos bij de stapel zonder beroep gelegd, evenals de paar moeders en huisvrouwen. Zelfs de mantelzorger is daar beland. In het gezelschap van de 36 gepensioneerden tussen de 61 (!) en de 84 bevinden zich onder meer een bestuurskundige, een boekhouder, een hovenier, enige leraren, een microbioloog, een remedial teacher en enige verpleegkundigen.

Hoogst opgeleiden

Het aantal ‘hoogst opgeleiden’ ofwel academici bedraagt dertien: een bedrijfseconoom, een dierenarts, een ‘farmakundige’, een gezondheidswetenschapper, drie juristen en drie onderzoekers, twee psychologen en een pedagoog.

Van de 29 personen die als beroep ‘student’ hebben ingevuld, maken er drie deel uit van de categorie a.s academici: een Delftenaar, een meisje dat gezondheidspsychologie studeert en een student DGK. Enig googlewerk leverde bij de laatste diergeneeskunde op. De opleiding van degene die ‘student SJP’ heeft ingevuld, ontgaat mij. Dat het daarbij zou gaan om een ‘Student for Justice for Palestine’ (google) kan ik mij nauwelijks voorstellen. Er zijn verder nog 3 studenten verpleegkunde.

Welke opleiding de overige 22 studenten volgen, is onbekend. En er is de zestienjarige Jeffrey, die braaf opgeeft ‘leerling’ te zijn. Kom daar maar eens om in een tijd waarin vanaf de eerste klas middelbare school (en vermoedelijk al eerder) iedereen zichzelf student noemt dan wel door anderen zo wordt aangeduid, al gaat het om het volgen van een cursus pottenbakken voor uilogigen!

Een paar invullers hebben iets extra’s ingevuld, zoals ‘ik heb aan chiropraxie gedaan, hielp niet’. Dit in tegenstelling tot de mijnheer die zegt ‘zelf genezen door chiropraxie’. Tot de extra opmerkingenmakers behoort ook een mevrouw die twee antwoorden per vraag geeft: het ene dat volgens haar de Vtdk en Skepsis graag willen zien en het andere dat haar echte mening weergeeft, voorzien van een pijltje. De mevrouw die als beroep mantelzorger opgeeft, schrijft op de achterkant dat ‘de enquête misschien wel reëel is maar erg negatief opgesteld’. Een man schrijft eerlijk bij een vraag ‘gaat voor manueel therapeut’ en weer iemand anders voegt ‘ga naar osteopaat maar geloof er niet in’. En dan is er nog iemand die ongevraagd aangeeft dat hij ‘baat heeft bij komijnolie’.

De vragenlijst nu en de antwoorden:

Daar gaan we (en ik neem de taal- en spelfouten in de enquête zelf blindelings over, waarbij ik niet onvermeld wil laten dat de uitgedeelde enquêtes niet uit één en hetzelfde jaar dateren en de formulering van de meerkeuzevragen niet overal identiek is):

Vraag 1. Een homeopaat is:
A (73x) Altijd een arts met een extra opleiding in de homeopathie – B (19x) Een
verpleegkundige met een HBO-opleiding homeopathie – C (8x) Iemand die aan een Duitse
universiteit een speciale opleiding homeopathie heeft gevolgd en D (321x) Homeopaat is geen beschermde titel. Iedereen kan zich homeopaat noemen
In totaal 421 antwoorden; goed = D = 77% (disclaimer: Omdat ik niet beschik over een rekenmachine, noch weet om te gaan met Excel, heb ik de percentages met mijn gymnasium-alfahoofd berekend).

Vraag 2. De opleiding in de homeopathie is:
A (47x) Een medische specialistische opleiding die artsen volgen aan de universiteit na de basisarts opleiding – B (29x) Een full time HBO-erkende opleiding die verpleegkundigen kunnen volgen – C (306x) Een niet door de officiele instantie NVAO erkende opleiding en D (38x) Een parttime, door de NVAO (Nederlands Vlaamse Accreditatie Organisatie) erkende, aanvullende opleiding voor artsen
In totaal 420 antwoorden; correct = C = 73%.

Vraag 3. Chiropraxie is
A (21x) Hetzelfde als fysiotherapie – B (197x) Een medisch gezien zinloze behandeling – C (88x) Een variant van osteopathie – D (114x) De Anglo-Amerikaanse naam voor Manuele Geneeskunde
In totaal 420 antwoorden; goed = B = 47%.

Vraag 4. Osteopathie is
A (223x) Een zinloze alternatieve behandeling – B (82x) Een ouderwetse vorm van fysiotherapie – C (38x) Erg goed voor reumapatiënten – D (77x) Een behandeling voor osteoporose
In totaal 420 antwoorden; goed = A = 52%.

Vraag 5. Kruidengeneeskunde
A (90x) Is zeer effectief en een onderdeel van de natuurgeneeskunde – B (256x) Een zinloze alternatieve behandeling – C (19x) Is zeer effectief bij veel chronische ziekten – D (56x) Is veilig want het werkt met natuurlijke preparaten.
In totaal 421 antwoorden; correct = B = 61%.

Vraag 6. Een natuurgeneeskundige is
A (3x) Altijd een arts met een extra opleiding in de natuurgeneeskunde – B (10x) Een arts met de Duitse opleiding Naturheilkunde – C (367x) Niet altijd een arts, want iedereen kan zich zo noemen. Het is geen beschermde titel – D (42x) Een arts die met natuurlijke middelen werkt.
In totaal 422 antwoorden; goed = C = 87%.

Vraag 7. Orthomoleculaire geneeskunde
A (59x) Is een vorm van geneeskunde waarbij met zeer fijngemalen preparaten wordt gewerkt – B (37x) Is een vorm van geneeskunde waarbij met hoge doseringen vitaminen word gewerkt – C (90x) Is een vorm van geneeskunde waarbij vaak extra mineralen worden voorgeschreven – D (235x) Is een medisch gezien zinloze alternatieve behandelwijze en niet ongevaarlijk vanwege de megahoge doseringen vitamines die worden voorgeschreven.
In totaal 421 antwoorden; correct = D = 56%.

Vraag 8. Acupunctuur
A (70x) Is een effectieve behandeling, met name bij chronische pijn – B (27x) Is heel effectief bij hoofdpijn en migraine – C (262x) Is een medisch gezien zinloze alternatieve behandeling – D (63x) Is altijd zinvol omdat het een holistische vorm van behandelen is.
In totaal 422 antwoorden; correct = C = 62%.

Vraag 9. TCM, Traditionele Chinese Geneeskunde
A (37x) Kan vaak Westerse geneeskunde behandeling vervangen – B (79x) Kan altijd veilig naast Westerse geneeskunde worden toegepast – C (251x) Maakt gebruik van dierlijke materialen en soms ook menselijke resten in de Chinese kruidenpreparaten – D (53x) Is inmiddels door IGZ (Inspectie Gezondheidszorg) erkend in Nederland.
In totaal 420 antwoorden; correct = C = 60%.

Vraag 10. Alternatieve behandelaars
A (6x) Zijn altijd artsen met een extra opleiding – B (45x) Staan onder intensieve controle van IGZ (Inspectie Gezondheidszorg) – C (24x) Werken altijd goed samen met reguliere behandelaars – D (348x) Trekken zich niets aan van de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek.
In totaal 423 antwoorden; correct = D = 83%.

Antwoorden van kwakzalvers

Nieuwsgierig was ik naar de antwoorden van de vijf kwakzalvers die de enquête hebben ingevuld: de homeopaat, de alternatief behandelaar, de hypnotherapeut, de ‘ortomoleculate’ en de natuurgeneeskundige. Welnu, de homeopaat is 60 jaar oud en een man. Op vraag 9 na, waar hij B invult in plaats van C, heeft hij alle vragen correct beantwoord. Pikant is dat hij, gezien zijn correcte antwoord op vraag 2 (een niet erkende opleiding) wel blijkt te weten dat zijn vak officieel niet bestaat.

De hypnotherapeut is 60 jaar oud en een man. Hij heeft bij vraag 9 antwoord A aangekruist, terwijl de overige goed zijn beantwoord. De alternatief behandelaar (helaas niet nader gespecificeerd) is 49 jaar oud. Hij (of zij) heeft maar liefst twee hele vragen correct beantwoord en wel vraag 6 en vraag 10. Bij de overige staan respectievelijk 1 A/ 2 A/ 3 D/ 4 D/ 5 A/ 7 C/ 8 D en 9 B ingevuld.

Dat alternatieve behandelaars zich niets aantrekken van de resultaten van onderzoek is in elk geval ook deze invuller bekend maar dat is dan ook het enige laten we zeggen positieve. De ‘ortomoleculate’ dan, hoe luiden hier de antwoorden? Zij (of hij) heeft de lijst slechts gedeeltelijk ingevuld: bij vraag 1 is A aangekruist, bij vraag 6 D.

De overige vragen zijn niet beantwoord, maar ik durf de stelling wel aan dat als alle vragen dat wel waren geweest dit in totaal 10 foute aankruisingen had opgeleverd. De natuurgeneeskundige is 47 jaar oud heeft vier vragen correct beantwoord en heeft bij vraag 3 en 4 C en bij de vragen 5, 7 en 8 A ingevuld. Ook hier zien we dat de behandelaar zich bewust is van het alternatief zijn van haar (of zijn) bezigheden.
Van de 13 academici hebben een jurist en twee onderzoekers, de dierenarts, de ‘farmakundige’, de gezondheidswetenschapper en de gezondheidspsycholoog, de juiste antwoorden gegeven, = afgerond 50%. Bij de categorie studenten (30x, met inbegrip van Jeffrey) zien we 9 goede invullers (= 30%), onder wie de toekomstige dierenarts en de gezondheidspsycholoog en Jeffrey.

Bij de 60 ‘verzorgenden’ hebben de groepsbegeleider, de gewichtscoach, de kinderverzorgster, de röntgenlaborant, de sociotherapeut, de ziekenverzorgster en één ‘g-z’ (gezondheidszorg, SJJ) de vragen correct beantwoord, evenals 5 (van de 7) podotherapeuten, 4 (van de 7) diëtisten, 3 (van de 4) fysiotherapeuten en 2 ‘vz’ers (verzorgenden, SJJ). Bij elkaar zo’n 35% correcte antwoorden.

Conclusies

Welke conclusies kunnen nu op grond van al het bovenstaande worden getrokken? Dat 4 op de 5 enquête-invullers van de Nationale Gezondheidsbeurs zich bewust zijn van het feit dat alternatieve behandelaars zich niets aantrekken van de stand van de wetenschap stemt zeer tevreden. Het feit dat in het inmiddels toch al geruime tijd durende post Klazien-uut-Zalk- tijdperk 3 op de 5 mensen weten dat kruidengeneeskunde weinig met geneeskunde te maken heeft, is ook reden voor tevredenheid maar net iets minder.

Echter, dat respectievelijk 52% en 47% van de deelnemers aan de enquête niet weet wat osteopathie en chiropraxie werkelijk inhouden en slechts 56% bekend is met de ware aard van de orthomoleculaire geneeskunde, is reden voor ferme wenkbrauwfronsing.

Ronduit verontrustend evenwel is de uitkomst dat respectievelijk 38% (afgerond 2 op de 5) in 2019 nog steeds niet weet dat acupunctuur een alternatieve behandelwijze is. Hetzelfde geldt voor TCM, waarvan 40 % (2 op de 5) zich niet realiseert dat de bij deze behandelwijze gebruikte preparaten dierlijke en menselijke materialen bevatten.

Dit zal er bovendien met het recente voorstel van de World Health Organization om TCM te erkennen niet beter op worden, vrees ik. Verder scoort natuurlijk ook de categorie verzorgenden belabberd: van de 60 personen die hebben meegedaan, blijken twee van de drie niet op de hoogte te zijn van het kwakkarakter van de gepeilde zaken. De slotsom is dan ook overduidelijk: er is nog heel wat werk aan de winkel, met name voor de Vtdk!

Met dank aan Jan Willem Nienhuys (Skepsis) en Catherine de Jong (VtdK)