Necrologie Wim Betz (1943-2019)

Op de rouwkaart stonden vier van zijn meest in het oog springende identiteiten genoemd: huisartsgeneeskunde, SKEPPticus & kwakjager, vrijmetselaar en levensgenieter. Op 8 juni 2019 overleed op 76-jarige leeftijd professor Wim Betz. Hij was emeritus hoogleraar huisartsgeneeskunde van de Vrije Universiteit te Brussel, een functie die hij vervulde van 1987 tot 2007. Na afgestudeerd te zijn in de geneeskunde in 1970 en in de huisartsgeneeskunde in 1974, praktiseerde hij tot 1987 in zijn huisartsenpraktijk in Kalmthout.

Dat zijn carrière geen vertraging opliep ondanks het volgen van opleidingen in homeopathie en manuele geneeskunde onderstreept zijn aanzienlijke ijver en intelligentie. Als hoogleraar huisartsgeneeskunde maakte hij deel uit van een groot aantal commissies en instituten op zijn vakgebied en hij was ook adviseur huisartsgeneeskunde in Bulgarije en Litouwen. Hij vervulde een aantal gewichtige Belgische semi-overheidsfuncties en was ook actief in het COST B4 project van de EU in de jaren ’90.

Door zijn opleiding tot homeopaat in de jaren ‘70, vanwaar hij uiteindelijk is weggelopen, kreeg hij – naar eigen zeggen – speciale interesse voor bedrog en dwaalwegen in de wetenschap en vooral in de geneeskunde. Sinds de jaren 80 was hij trouw lid van de VtdK. Hij was in 1990 samen met filosoof Etienne Vermeersch (meermalen verkozen tot de meest invloedrijke denker van België) oprichter van SKEPP en was daarvan voorzitter van 2005 tot 2013. SKEPP (Studiekring voor Kritische Evaluatie van Pseudo-wetenschap en het Paranormale) is de Belgische zusterorganisatie van de Stichting Skepsis, zoals wij die kennen in ons land.

Expert

Omdat hij een van de weinige wetenschappelijk ingestelde artsen was die het wereldje van de alternatieve geneeskunde goed kende werd hij regelmatig gevraagd als expert of spreker, in binnen- en buitenland, o.a. door het Belgisch Parlement, en in Nederland, Duitsland, Italië, GB, USA en Rusland. In 2002 sprak hij op onze jaarvergadering in Amsterdam over manieren waarop je in de geneeskunde kwaliteitseisen kunt omzeilen. Dat was een zeer leerzame speech.

Dankzij zijn aimabele karakter en zijn diplomatieke talent heeft hij veel kunnen bereiken, bijvoorbeeld op het gebied van de Belgische wetgeving m.b.t. alternatieve geneeswijzen. Erkenning ervan is wettelijk mogelijk, maar de randvoorwaarden zijn zo streng en ingewikkeld dat dat in de praktijk nog geen kwakzalver gelukt is. Hij volgt al jaren de activiteiten van de EU op gebied van alterneuterij en becommentarieert ze steeds met grote accuratesse.

Nadat toenmalig minister van Volksgezondheid Marcel Colla (SP.A) eind vorige eeuw een wetgevend kader wilde creëren voor osteopathie, chiropraxie, homeopathie en acupunctuur, verzette Wim Betz zich jarenlang tegen de erkenning van die alternatieve geneeswijzen. Hij wees er op dat men evengoed handoplegging of gebedsgenezing zou kunnen erkennen, omdat die niet beter of slechter scoren. Dit standpunt leidde natuurlijk tot levendige discussies met tegenstanders, ook op televisie. “Dat het tot op de dag van vandaag nog altijd niet tot een erkenning van alternatieve geneeswijzen in België is gekomen, is voor een deel aan de kritische stem van Wim Betz te danken”, meldt SKEPP op zijn website. 

Klacht

In 2000 diende hij een officiële klacht in tegen de Nederlandse overheid omdat homeopathica werden geregistreerd zonder enig bewijs voor hun werkzaamheid. Hij werd helaas door de EU niet ontvankelijk verklaard.

De huidige minister van Volksgezondheid was als medische studente een leerling van Betz en dat heeft zijn sporen bij haar zeker achtergelaten. Buitengewoon belangrijk en succesvol was zijn diligentie toen de WHO het onheilzame plan opvatte een serie rapporten te produceren met zgn. overtuigende bewijzen voor de werkzaamheid van acupunctuur, homeopathie en Joost mag weten wat men nog meer in gedachten had. Verschijning van het perfide WHO-rapport over acupunctuur in 2003 kon hij niet meer voorkomen, maar door de hand te leggen op het concept WHO-rapport over homeopathie en dat aan een scherpe kritiek te onderwerpen – waaraan ik de eer had samen met Tom Schoepen mee te mogen werken – is dat rapport nimmer verschenen en is het onheilzame WHO-initiatief een vroege dood gestorven. Ons artikel erover in The Skeptical Inquirer trok ook de aandacht van The Lancet, dat ons interviewde over de zaak.

In 2004 pleegden Betz met een aantal SKEPP-collega’s een ‘collectieve zelfmoord’ door publiekelijk grote hoeveelheden homeopathisch verdund gif te drinken. Met de ‘overdosis’ wilden ze niet alleen aantonen dat homeopathie geen enkel effect heeft, maar ook protesteren tegen de terugbetaling ervan door de ziekenfondsen. Eind 2018 besloot de CM om de terugbetaling van homeopathische geneesmiddelen stop te zetten.

Smaad?

Rechtszaken bleven hem niet bespaard en de klacht wegens smaad die de Duits-Nederlandse kankerkwakzalver Robert Gorter in 2004 tegen hem en Bonneux aanspande zou tien jaar gaan duren. Betz en Bonneux verdiepten zich op verzoek van een Nederlandse patiëntenorganisatie in de claims van Gorter en maakten ook bezwaar tegen de leugenachtige kwalificaties die Gorter zichzelf toedichtte, o.m. dat hij professor zou zijn. Uiteindelijk werden in 2014 alle eisen van Gorter afgewezen en werd hij ook veroordeeld in betaling van de proceskosten.

In 2011 werd hem door de VtdK de Gebroeders Bruinsma Erepenning toegekend wegens zijn zeer grote verdiensten in de strijd tegen de kwakzalverij. Bij zijn aftreden als voorzitter van SKEPP werd hij tot erevoorzitter benoemd.

In 2012 ontving hij de Outstanding Skeptics Award van de Europese Raad van Skeptische Organisaties ECSO. Tot op het einde van zijn leven bleef Betz zich in de media kritisch uitlaten over alternatieve geneeskunde en andere pseudowetenschappelijke onzin. Zo waarschuwde hij de laatste jaren regelmatig voor de opkomst van antivaccinatie-bewegingen. In april vorig jaar publiceerde hij nog een artikel waarin hij aantoonde dat MS-patienten beter af zijn met reguliere zorg dan met ‘CAM’ als homeopathie en acupunctuur.

Over de manuele therapie was hij minder negatief dan ik en hij las mij daarover eind 2017 nog de les in een lange e-mail. Hij verdedigde de ‘orthopedische geneeskunde’ van Cyriax en noemde enkele manipulaties, die zeer regulier en effectief zijn: een geklemd open staande onderkaak, een meniscusinklemming, een acute torticollis na een licht trauma van hoofd-nek.

Ook noemde Wim het losscheuren of oprekken van bindweefselwildgroei rond een gewricht na een langdurige fixatie wegens letsel van de gewrichtsbanden, als ook het ogenblikkelijk genezen van een zgn. frozen shoulder met één juist geplaatste injectie in de bursa subacromialis zinvolle interventies. Hij moest wel toegeven dat misbruik altijd op de loer ligt. Dat de manuele therapie in ons land wordt toegepast zonder verwijzing van een arts en zich vrijwel uitsluitend richt op rug- en nekpijn, daarover waren wij het wel eens. Dat is niet juist.

Zijn laatste levensjaren waren moeilijk als gevolg van progressieve COPD, die zelfs tot gevolg had dat hij het in 2014 te zijner ere gehouden afscheidssymposium, waar ook ik mocht spreken in het gezelschap van o.a. Ernst en Braeckman halverwege acuut moest verlaten wegens grote ademnood. Ook de gezondheidsproblemen van zijn charmante echtgenote Denise maakten zijn laatste jaren zwaar. Hij laat bij zijn overlijden zijn echtgenote achter, drie zonen en vier kleinkinderen. De skeptische wereld en de internationale kwakzalverijbestrijding verliest met Wim Betz een gigant en wij gedenken zijn nagedachtenis met warmte, dankbaarheid en bewondering.