Overgangsklachten: gat in de markt voor kwakzalvers

Vrouwen in de overgang hebben soms ernstige klachten en zoeken dan hulp. Ondanks de beschikbaarheid van effectieve therapie, neergelegd in goed onderbouwde richtlijnen, bekend bij huisartsen en specialisten, slagen kwakzalvers erin met onzinbehandelingen een gat in de markt te creëren en te vullen.

Regelmatig krijgt de Vereniging tegen de Kwakzalverij brieven of e-mails van vrouwen die met overgangsklachten bij kwakzalvers terecht zijn gekomen, soms daarheen verwezen door specialisten.

Hieronder twee representatieve voorbeelden, waarbij we de medische termen hebben vervangen door de Nederlandse.

Casus 1

Brief aan de huisarts
‘Mevrouw A.
Conclusie:
49-jarige vrouw na de overgang met vroege menopauze in de voorgeschiedenis.
Klachten van gewrichtspijn, vragen over botontkalking en relatie van overgang met stemming en vermoeidheid.
Beleid:
Uitgebreide voorlichting over de veranderingen rond de overgang. Geen evidente relatie tussen artrose en menopauze. Opties besproken: acupunctuur, vitaminesuppletie, homeopathie (fyto-oestrogenen, promensil).
Eventueel zou hormoontherapie nog gestart kunnen worden, gezien nog net < 10 jaar na laatste menstruatie. Voordelen van starten hormoontherapie besproken op gezondheid botten, hart- en vaten. Effect op stemming en energie minder duidelijk.
Risico op borstkanker is, gezien negatieve genetische bevindingen en feit dat borstfotos worden verricht, waarschijnlijk niet vergroot. Alternatief, evt. laag gedoseerd antidepressivum. Ze gaat erover nadenken.
Consult bij mij over 4 weken. Tevens consult bij B [‘orthomoleculair overgangsconsulente’, NT] voor voorlichting over vitamines.
Met vriendelijke groet,
dr. C., gynaecoloog in opleiding, (E. ziekenhuis) mede namens dr. D., gynaecoloog’

Casus 2

Brief aan de huisarts
‘Mevrouw F.
56 jaar para 3 x bevallen al langere tijd last van transpireren en opvliegers
weinig effect femoston 1/10 en 1/5
Gesprek over de werking van hormoontherapie en de suppletie dat je als het
overgang gebonden klachten zijn je werking van HRT zou verwachten.
Met patiënt besproken acupunctuur, Rode klaver of Zilverkaars als niet hormonale therapie.
Daarnaast clonidine besproken bij een normale bloeddruk.
HRT in vorm van systen 50 pleister met utrogestan 100 mgr werd besproken.
Indien > 60 jaar > 10 jaar na de overgang en > 5 jaar gebruik
hormoontherapie is er een verhoogde kans op borstkanker.
Normaal risico is 76/1000 en bij HRT 80/1000.
Kan goed zijn dat het ook geen effect heeft gezien de niet-werkende femoston maar kan zeker geprobeerd worden.
Advies is iedere twee jaar voor mammografie in kader van bevolkingsonderzoek.
Schildklierfunctie gebeurt normaal bij de huisarts.
patiënt zal starten met Rode klaver, we hebben over 6 weken een
belafspraak.
Drs. G, gynaecoloog [speciale vrouwenpoli]’

Van alle vrouwen in de overgang heeft een minderheid geen overgangsgerelateerde klachten, de meerderheid heeft milde symptomen terwijl iets meer dan 20% ernstige klachten ervaart, die het functioneren flink belemmeren.

Veel vrouwen zoeken medische hulp. Naast de huisarts en de gynaecoloog bestaat er ook de mogelijkheid hulp te zoeken bij vrouwenpoli’s, alternatieve behandelaars of bij overgangsconsulentes. Hoe vergaat het hen in deze verschillende echelons en hoe kunnen we hen adviseren?

Bij de huisarts

Het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) heeft een zeer duidelijke standaard gepubliceerd. De eerste aanbeveling is: goede voorlichting. Bij medicamenteuze behandeling van vasomotorische klachten (de zogenaamde opvliegers) wordt een onderscheid gemaakt tussen vrouwen met en zonder baarmoeder, na het noemen van de contra-indicaties.

‘Bij vrouwen met een uterus: geef oestrogeen-hormoon, altijd in combinatie met progestageen-hormoon, bij vrouwen zonder uterus: geef oestrogeen zonder progestageen’.

Bij niet-medicamenteuze behandeling wordt expliciet vermeld: ‘plantaardige middelen zijn niet effectief en kunnen ernstige bijwerkingen geven.’ Dit zijn onberispelijke adviezen.

Bij de specialist

Als een vrouw met overgangsklachten bij een specialist terecht komt, blijkt er een reële kans te zijn dat ze kwakzalverij krijgt aanbevolen, de richtlijnen geven daar zelfs enige aanleiding toe. De Richtlijnen van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG), te raadplegen bij de Federatie van Medische Specialisten, zijn namelijk verwarrend’. Bij Behandelingen bij overgangsklachten wordt aanbevolen te behandelen met oestrogeen, al dan niet met progestageen, afhankelijk van de aanwezigheid van een baarmoeder. Maar merkwaardigerwijze zagen we bij Hormoonloze behandeling overgangsklachten tot voor kort ook ‘dat traditionele acupunctuur een behandeloptie is en bij de onderbouwing daarvan lezen we: ‘Er zijn aanwijzingen dat traditionele acupunctuur het aantal opvliegers meer doet verminderen dan geen behandeling’.

Het lijkt of de richtlijnencommissie de geciteerde literatuur niet goed heeft gelezen. Immers de auteurs van het artikel waarop die aanbeveling zegt te zijn gebaseerd, een Cochrane-databasereview, concluderen juist dat er onvoldoende bewijs is dat acupunctuur enig positief effect heeft. Bij vergelijking acupunctuur met sham-acupunctuur (=prikken met tandenstokers) bleek er geen verschil; er werd wel enig gunstig effect gevonden wanneer acupunctuur werd vergeleken met géén behandeling, zij het aanzienlijk minder dan met hormoonbehandeling. Onze conclusie: acupunctuur werkt alleen via een placebo-effect.

We hebben deze contradictie voorgelegd aan de Richtlijnen Commissie van de NVOG. Die liet ons weten dat dit inderdaad verwarring zou kunnen geven en dat de commissie de richtlijn daarom gaat veranderen: acupunctuur is van ‘behandeloptie’ naar ‘optie’ gegaan, zo laat men ons weten. Dit is natuurlijk geen zinvolle aanpassing van de richtlijn: de onwerkzame, pijnlijke en dure acupunctuur wordt door de NVOG blijkbaar nog steeds gezien als optie. Huisartsen kijken misschien ook naar deze richtlijn en het gevaar bestaat dat ze daarom ook acupunctuur gaan aanraden.

Er zijn meer specialisten die een scheve schaats rijden. Recent beweerde hoogleraar gynaecologie Joop Laven van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam op een nascholingscursus voor huisartsen dat een extract van de plant zilverkaars een goede keus is bij menopauzale klachten. Een vreemd advies, de effectiviteit ervan is nooit aangetoond, de onveiligheid des temeer. Ernstige leverstoornissen zijn meerdere malen beschreven, ook in Nederland, recentelijk in 2020 zelfs nog. Laven liet zich op die bijeenkomst honend uit over het afwijzende VtdK-standpunt over de zilverkaars.

Overigens blijkt het aantal vrouwen dat een gynaecologische polikliniek bezoekt wegens overgangsklachten in Nederland erg laag: rondvraag bij een vijftal perifere ziekenhuizen leert ons dat de perifere gynaecoloog één nieuwe patiënt met climacteriële klachten in de zes weken ziet.

Bij de verpleegkundig overgangsconsulent

Op internet en via extra pakketten van sommige zorgverzekeraars vindt men verwijzingen naar verpleegkundig overgangsconsulenten. Er zijn er die lid zijn van de Vereniging van Verpleegkundig OvergangsConsulenten (VVOC). Dit zijn BIG-geregistreerde verpleegkundigen. De VVOC geeft aan momenteel 35 leden te hebben. Ze hebben een éénjarige extra opleiding gevolgd en geven alleen voorlichting en advies over de overgang. Voor zover we kunnen nagaan adviseren deze VVOC-consulenten geen kruiden of andere kwakmiddelen.

Voor therapie moeten de vrouwen (weer) naar hun arts. Een aantal consulenten werkt samen met huisartsen of poliklinieken. Een consult duurt 30 tot 60 minuten, voor een tarief van 75 euro, en wordt vaak vergoed uit de aanvullende pakketten. Er zit mogelijk nog wel een addertje onder het gras: Een van de consulenten die aangeeft lid te zijn van de VVOC werkt voor de orthomoleculaire website Menomanager.nl en verkoopt daar kwakzalverij in de vorm van allerlei kruiden en voedingssupplementen tegen een hoge prijs.

Het is onbekend hoeveel consulenten er werkzaam zijn die geen lid zijn van de VVOC.
Zo zijn er de consulenten van het bedrijf Care-for-Women met het hoofdkantoor in Leusden. Dat heeft Evidence Based Medicine overboord gegooid en vervangen door Practice Based Medicine: als de patiënte tevreden is, werkt het middel of de behandeling blijkbaar.

Care-for-Women zou 150 consulentes in Nederland hebben. De term ‘specialistische zorg’ die het bedrijf hanteert is flink aangedikt: het bedrijf levert geen zorg door een medisch specialist. Een consulente met nascholing op hormoongebied doet daar het (informatieve) werk. Ze zou ‘echt alles over hormonen weten’, claimt het bedrijf, wat natuurlijk onzin is.

Care-for-Women zegt ‘gerichte adviezen, een concreet behandelplan, het inzetten van gericht onderzoek en interventieprogramma’s’ te bieden. Het is volstrekt onduidelijk wat daarmee wordt bedoeld. Een kijkje in de webshop van het bedrijf doet het ergste vrezen: er worden verschillende kruidenmengsels met onbewezen claims aangeboden. In sommige ervan zitten fyto-oestrogenen: hormonen uit planten. De waarschuwing dat het hormonale producten zijn, ontbreekt. Idem voor aangeboden shampoos. De consulten van een uur kosten 72.50 euro en worden vaak vergoed via een van de aanvullende zorgpakketten.

Bij de vrouwenpoli’s

Vragen aan de VtdK over de menopauze komen altijd van vrouwen die reden tot klagen blijken te hebben en betreffen vaak negatieve ervaringen op zogenaamde vrouwenpoli’s. Dit zijn commerciële poliklinieken die zelfstandig opereren, onafhankelijk van een ziekenhuis.

Vrouwen met overgangsklachten die hun toevlucht zoeken tot vrouwenpoli’s hebben vaak een afkeer van de effectieve hormoontherapie of ze hebben een huisarts die een grote terughoudendheid heeft in het voorschrijven van hormoontherapie en daarom een verwijzing willen regelen. De medische staf van deze poli’s heeft daarom een grote bereidheid andere behandelwijzen aan te bieden dan de reguliere richtlijnen van huisarts of gynaecoloog. Casus 2 waarmee wij dit artikel openden, is daarvoor exemplarisch.

Bezoek aan de websites van een aantal van deze zbc’s bevestigt het vermoeden dat die alternatieve benadering niet zeldzaam is. De centra worden geleid door een of meer gynaecologen die vaak melden dat ze ‘integraal werken’. Ze worden daarbij geholpen door basisartsen, sportartsen, fertiliteitsartsen (?!) en verpleegkundigen. Talrijk zijn de onbewezen behandelingen die ze aanbieden. Het gaat dan om het voorschrijven van kruidenextracten, om haptonomie, orthomoleculaire supplementen, buteyko-ademhaling, epigenetische behandeling, acupunctuur en liquid healing, wat iets met massage van doen heeft.

De Vrouwenpoli Boxmeer is een van de poli’s die flink aan de weg timmerde. De poli werd tot voor kort geleid door Barbara Havenith die zich integraal gynaecoloog noemt, een indirecte verwijzing naar iets alternatiefs. Deze Vrouwenpoli is inmiddels failliet gegaan, maar heeft een doorstart gemaakt als Kliniek Ellesie.

De leiding berust nu bij gynaecologe Els van Doorn, samen met ondernemers Marc Scheijven en Bernard Wind, twee zakenmensen die eerder de Nij vruchtbaarheidsklinieken oprichtten. Gynaecologe Kim Haest is meegegaan in de doorstart. Net als de eerdere Vrouwenpoli Boxmeer, waarvan het webadres nog steeds gebruikt wordt, streeft naar een ‘integraal geneeskundige aanpak gebaseerd op een holistische visie op gezondheid’. Er kan reguliere medicatie worden voorgeschreven, maar ook advies over zogenaamde complementaire middelen.

Ook kan worden doorverwezen naar niet nader omschreven complementair werkende therapeuten, wat het ergste doet vrezen. De prijzen van deze doorstart-kliniek zijn direct fors omhoog gegaan, te vinden in een wat onduidelijke tarieflijst. Vrouwen moeten voor een eerste bezoek wegens overgangsklachten maar liefst 809 euro neertellen, waarbij een tweede bezoek dan wel gratis is. Kan overigens ook on-line, voor hetzelfde tarief. Nergens wordt melding gemaakt van eventuele vergoeding door de zorgverzekeraar. Laakbaar is dat de poli ook thermografie aanbiedt als ‘preventieve borststudie’.

Het RIVM waarschuwt voor deze techniek en vindt dat deze niet specifiek genoeg is om borstkanker op te sporen. Vrouwen die zo’n thermografiescan laten maken moeten er tussen 235 en 590 euro voor betalen! Er wordt hier gespeculeerd op de onnodige angst voor röntgenstralen bij de gewone borstfotos, terwijl als je helder wilt hebben of er een gezondheidsrisico is, je toch echt die borstfotos moet laten maken, een thermografiescan zal dat niet kunnen vervangen.

Over de inmiddels failliete Vrouwenpoli Boxmeer komen nog steeds klachten bij ons binnen, met name over rekeningen. Kijkend naar de website van de doorstart Kliniek Ellesie verwachten we helaas hetzelfde, waarschijnlijk mede over de wanstaltig hoge tarieven.

Vrouw&Klinieken is een poliketen met onder andere een vestiging In Lelystad . De gynaecologen daar zijn Anne-Mieke Omtzigt en Bart van Aken. Verder werken er de artsen Marika Vanlerberghe (integrale geneeskunde en leefstijl) en Ria van Rooijen (sportarts). De vestiging zoekt momenteel ook nog naar een ‘integraal werkende medisch specialist met ervaring in leefstijlgeneeskunde’. Er staat op de website van de vestiging weinig informatie over de aangeboden behandelingen.

Uit contacten met huisartsen weten we wel dat deze kliniek zich onder andere bezighoudt met LDN (Low Dose Naltrexon), integrale zorg, orthomoleculaire geneeskunde en een epigenetisch endorfine herstelplan. Vrouwen komen soms bij hun huisarts met een lijstje onnodig bloedonderzoek ‘voor mevr. Omtzigt’ met het verzoek of de huisarts die kan aanvragen. Gelukkig weigeren de meeste huisartsen in de regio om mee te doen aan dit oneigenlijk gebruik van de ziektekostenverzekering.

Ook blijkt Vrouw&Klinieken nauw verbonden met de organisatie Menomanager: waar voor veel geld nutteloze plantenextracten en andere kwakmiddelen zijn te bestellen. Veel van de plantenextracten bevatten een flink aantal kruiden zonder bewezen effectiviteit, maar ook ‘isoflavonen van kuduz’ (bedoeld wordt waarschijnlijk kudzu) waarin een onbekende hoeveelheid fyto-oestrogenen (hormonen uit planten) zit. Ze zullen vanwege de hormonale planteningrediënten effect hebben bij vasomotorische klachten, als opvliegers. Het is echter misleiding om dit aan vrouwen te geven die geen hormonale behandeling willen of mogen. De ‘bijsluiter’ vermeldt overigens dat dit product langdurig en zonder problemen kan worden gebruikt, behalve bij borstkanker!

Zowel bij de Vrouw&Kliniekenpoli als bij de Menomanager-organisatie werkt ook een ‘verpleegkundig specialist hormonen’, Monica Wijers. Een fraaie specialisatie-aanduiding die de BIG-registratie echter niet kent.

Deze verpleegkundige biedt zich bij Menomanager aan als ‘Orthomoleculair Epigenetich Therapeut, Holistic Health Coach en Liquid Healer’. Het zijn mooie woorden, met wetenschap heeft het echter niet veel van doen. Hoe kan iemand die blijkbaar geen verpleegkundig werk doet, haar BIG-registratie behouden?

Cliënten van de Vrouw&Klinieken en Menomanager kunnen zich ook laten verwijzen naar ene Jacob van Langen die zich na een burn out in het zakenleven heeft omgeschoold tot Buteyko-ademhalingstherapeut. Verder doet hij iets met hartcoherentie en is hij holistic health coach en liquid healer. Het zijn kwakzalvertechnieken waar de gynaecologen van de overgangspoli in Lelystad blijkbaar heil in zien.

Vrouwen gaan meestal op eigen initiatief naar een van de poli’s. Deze commerciële centra sturen dure rekeningen die echter zelden worden vergoed, ondanks meldingen op hun websites dat dit wel het geval is. De kosten voor een consult lopen van 75 tot 500 euro per uur. Hier komen dan nog eens extra’s bij voor administratie, bloedonderzoek enzovoort. De totale kosten kunnen oplopen tot bijna 2000 euro per jaar.

Conclusie en advies

Veel vrouwen krijgen vroeg of laat overgangsklachten waarvoor ze hulp zoeken. Die hulp kan primair worden geboden door huisartsen die werken volgens de NHG-standaard. Als een huisarts door de werkdruk geen tijd heeft voor uitgebreide voorlichting, kan hij of zij samenwerken met een verpleegkundig overgangsconsulent van de VVOC. Levert dit onvoldoende resultaat op dan ligt een verwijzing naar de gynaecologische poli in het ziekenhuis voor de hand.

Een verwijzing naar een van de vrouwenpoli’s ligt wordt ontraden, vanwege de medische twijfels (kwakzalverij) en de hoge kosten die hiermee gepaard gaan. Vrouwen met overgangsklachten zouden expliciet moeten worden gewaarschuwd voor privéklinieken die vaak niet-vergoede en onbewezen behandelingen aanbieden.

Een eerdere beknopte versie van dit artikel werd gepubliceerd in Medisch Contact. 

Erratum: In het artikel “Overgangsklachten: gat in de markt voor kwakzalvers” in het NTtdK van 9 april j.l. noemden wij de vestiging in Lelystad van de poliketen Vrouw&Klinieken. De daar werkzame gynaecoloog B. van Aken laat ons weten dat hij in die kliniek slechts spreekuur ruimte en administratieve ondersteuning huurt. Hij geeft aan het niet eens te zijn met de werkwijze van zijn collega A. Omtzigt en zich verre te houden van alternatieve behandelingen.