Chronische whiplash: een uitdaging voor keuringsartsen en magistraten

Van mijn verbazing en verontwaardiging over een rechterlijke uitspraak in een zaak uit 2010 – van een toen 13 jaar oud meisje, dat na een achterop-aanrijding met een zeer lage energetisch kracht chronische klachten ontwikkelde – gaf ik al eerder blijk. Het kind en haar ouders verweten de achteroprijdende auto dat zij ernstig invalide werd na die gebeurtenis. Ik constateerde dat zij ondanks het ontbreken van objectiveerbare afwijkingen door rechters meermalen in het gelijk gesteld werden.

De zaak betrof een situatie waarbij de achterop rijdende auto bij het op groen springen van het stoplicht iets sneller optrok dan de auto waarin het meisje op de achterbank zat. De vader van het meisje ging na drie jaar procederen en eist tonnen aan schadeloosstelling. De term ‘whiplash’ viel al snel. Ik schreef in juni 2018 en augustus 2021 al over het geval in dit Tijdschrift .

In het eindarrest van februari 2021 werd aan de klagende partij een maandelijkse uitkering van € 4.000, – toegewezen, te betalen door de verzekeraar ASR van aangeklaagde, welke beëindigd zou worden op 31 december 2022. Op die datum zou zij haar conditie en verdienvermogen via revalidatie moeten hebben herwonnen. ASR was in een eerdere fase van onderhandelingen al veroordeeld geweest tot het betalen van proceskosten en van de declaraties van de door de rechter opgeroepen deskundigen.

Klachtenpatroon

De klachten van het meisje bestonden met name uit hoofdpijn, concentratieproblemen en zij belandde als jonge vrouw in de bijstand. En Wajong-uitkering kreeg zij niet gezien het ontbreken van permanente afwijkingen. De verzekeringsarts stelde in zijn conclusie: ‘Er is sprake van enige beperkingen als rechtstreeks en objectief medisch vast te stellen gevolg van ziekte/gebrek. Deze beperkingen zijn niet duurzaam. Derhalve komt cliënt niet in aanmerking voor Wajong 2015.’

De klachten waren al direct na die lichte botsing begonnen en werden geleidelijk aan steeds ernstiger. Haar schoolcarrière liep vertraging op, ze kon haar schooltas niet meer dragen. Ze behaalde nog wel een vmbo diploma, maar het mbo-vervolgonderwijs was haar te veel. Een aanzienlijk aantal medische en paramedische behandelaars bemoeide zich met de klaagster, maar vooruitgang werd niet geboekt. Tijdens de contacten met de vier ingeschakelde deskundigen van de rechtbank (een neuroloog, een neuropsycholoog, een revalidatiearts en een psychiater) ontstond het beeld van een uiterst kwetsbare en doodzielige jonge vrouw, dat afhankelijk was van hulp en zorg van haar ouders en daardoor aan huis gebonden was.

Ze leidde het leven van een ‘kasplantje’ en had zelfs al last van vogelgeluiden. Ze werd meermalen getest. ‘Ze vult de dag met tv-kijken en nietsdoen’, staat in een van de testverslagen. ‘Ze voelt zich niet goed, geeft aan erg veel last te hebben van de vogelgeluiden en erg vermoeid te zijn. Zij geeft aan te moeten liggen en rusten. Kortom, vanwege deze zeer marginale en lage belastbaarheid heeft onderzoekster besloten het testonderzoek niet te continueren. (…) Haar sociale leven is volgens haar vader tot nul gereduceerd.’

Tussenvonnis en eindarrest, in het voordeel van klaagster

Na twee jaar procederen werden, op 4 november 2015, de eisen van de familie grotendeels toegewezen. ASR ging in beroep. Volgens de verzekeraar kon het ongeval de gestelde ernstige klachten niet verklaren. Het was, in jargon, ‘een zéér gering energetisch accident’, met amper ‘impact’. Het proces ging verder bij het Hof. Na grondig onderzoek kwam het Hof in februari 2021 met een eindarrest. Daarin stond: het is ‘voldoende aannemelijk’ dat er causaal verband bestaat tussen het ongeluk en klachten, zoals ernstige vermoeidheid en vergeetachtigheid. ‘Het is niet aannemelijk geworden dat deze klachten verzonnen zijn, of bewust overdreven.’ Er was toen acht jaar geprocedeerd. Over de hoogte van de schadeloosstelling moest nog worden onderhandeld.

Herroepingsprocedure

ASR kon zich bij de uitspraak niet neerleggen en schakelde het onderzoeks- en adviesbureau Secure Advance in dat ging controleren of de door het slachtoffer gedane beweringen wel klopten. Er was voor ASR immers sprake van een aanzienlijk financieel belang en er was bovendien bij ASR enig wantrouwen gerezen na een ‘deskresearch’ onderzoek. Daaruit was o.a. gebleken dat de vrouw inmiddels in 2018 een rijbewijs had behaald. Tegenover de als deskundige optredende psychiater had zij dat ontkend. Twee maal werd de vrouw gedurende 4 dagen geobserveerd.

Het Financieel Dagblad, dat op 14 oktober 2022 over de latere uitspraak berichtte, kopte: Toen ‘kasplantje’ ging autorijden, werd de verzekeraar achterdochtig. Het Hof zou later vaststellen dat deze aanpak voldeed aan de eisen, die daarvoor bestaan en waarmee een dergelijke inbreuk op de privacy kan worden toegestaan. Die eisen zijn neergelegd in de Gedragscode Persoonlijk Onderzoek van het Verbond van Verzekeraars De resultaten van dit persoonlijk onderzoek waren verbluffend.

Inconsistenties

Er was dus al sprake van een dame met een rijbewijs. En ze had ook een eigen auto. Sterker: in het eerste jaar reed ze 28.000 kilometer. Dat zijn honderden kilometer per week. Maar hoe kon een jonge vrouw die zo vermoeid en lusteloos was, een rijbewijs halen? En kilometers maken, terwijl juist autorijden een grote mate van concentratie vereist? Eind augustus 2021 stuurde de verzekeraar haar een brief.

Uit de observatie, gedaan vanaf de openbare weg, kwam allerminst het beeld naar voren van een ‘kasplantje’, dat zij de laatste jaren iedereen had voorgehouden. ‘U bent de gehele zaterdagmiddag zelfstandig in het winkelcentrum van Almere geweest en gaat ’s avonds tot middernacht uit in Den Haag, waar u zelfstandig met de auto naartoe rijdt.’ Dat staat ‘haaks op de geclaimde beperkingen in concentratie, extreme vermoeidheid en zeer lage belastbaarheid’.

Ze ging veel met de auto weg, deed zelf haar eigen boodschappen, ging ’s avonds stappen. Ze maakte wandelingen, ging naar de sportschool en was helemaal niet zo afhankelijk van haar moeder. Begin augustus 2021 was ze met vriendinnen op vakantie naar Ibiza. Dat was niet om te feesten, zo verklaarde ze zelf. Maar Ibiza ‘is een eiland waar je niet voor de rust naar toegaat’, stelde ASR. Bovendien viel een vakantie met vriendinnen moeilijk te rijmen ‘met verklaringen van de eerdere procedure, over het ontbreken van sociale contacten en extreme vermoeidheid, waardoor zij aan haar huis was gebonden’. ASR staakte de eerder overeengekomen maandelijkse betaling van € 4.000 meteen.

ASR in het gelijk gesteld

Afgelopen juli was de zoveelste zitting. ASR eiste dat er een nieuwe procedure moest komen bij het Hof. De vrouw tekende bezwaar aan. Zo was de observatie onrechtmatig, stelde haar advocaat. Maar daarover dacht het Hof anders en de verzekeraar kreeg gelijk. De jonge vrouw ‘heeft bedrog gepleegd’, oordeelde het Hof vorige maand . Dus ASR mag de procedure overdoen. Op 25 oktober 2022 is de zaak bij het Hof heropend. Opnieuw zullen de vier deskundigen worden gehoord en de niet onaanzienlijke kosten daarvan zullen nu door de vrouw moeten worden gedragen.

Commentaar

Op 16 september werd er door de Ermelose advocaat Henk van Katwijk een interessante lezing gehouden op een symposium van verzekeraars en hij stelde mij zijn werkaantekeningen alvast ter beschikking. Zulks vooruitlopend op een serieuze publikatie in het blad van de verzekeraars PIV/PPS. Aan zijn lezing ontleen ik een aantal highlights.

De ervaren advocaat memoreerde dat de diagnose ‘whiplash’ in het begin van zijn loopbaan in 1979 nog niet bestond. Dat feit klopt, want pas in 1981 werd over deze nieuwe kwaal geschreven in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Van Katwijk vervolgde zijn betoog met relevante natuurkunde over de krachten die onder bepaalde omstandigheden optreden. Aan krachten zoals de Delta V of de G-krachten van de zwaartekracht wordt in rechtszaken veel waarde gehecht. Er zijn gespecialiseerde bureaus die de impact in km/uur kunnen meten.

Professor Koopman, verbonden aan de Universiteit Twente, heeft over dit onderwerp in 2015 een analyse gedaan en daarbij ook een voor juristen goed begrijpelijke uitleg gegeven. Hij stelt vast dat mensen in principe grote G-krachten kunnen ondergaan. Aan de andere kant, hoewel het lichaam stevig en flexibel is, is nu juist de nek het zwakke punt, zeker waar het gaat om zijwaartse belasting.

Een Delta-v van 3 km/u is te vergelijken met een valhoogte van drieënhalve centimeter…Een Delta-v van 10 km/u komt overeen met een valhoogte van 38 cm. Daarbij moet worden aangetekend dat het grootste deel van de energie wordt opgevangen door carrosserie, stoel et cetera. Zijn conclusie is dat bij botssnelheden tot 10 km/u geen letsel aan de orde kan zijn. Bij 20 km/u is dat wel denkbaar. De nieuwe modeziekte greep in de jaren 80 snel om zich heen en inmiddels maken de letselschade zaken waarbij geen objectiveerbare afwijkingen meer te vinden zijn het leeuwendeel uit van alle persoonlijke schadezaken.

Het wetenschappelijk onderzoek naar deze problematiek kwam vanaf de jaren 80 flink op gang, vooral in de juridische literatuur en veel minder in de medische. Van Katwijk besprak ook de bekende epidemiologie uit Litouwen, waar het ziektebeeld onbekend is en die uit Canada, waaruit bleek dat de prognose na een kopstaartbotsing veel beter werd toen het niet meer werd toegestaan over whiplash-klachten te procederen voor een uitkering.

Ook citeerde hij recent onderzoek van prof. Wisman, die wees op de grote verschillen in voorkomen tussen Europese landen, waarbij Zweden zeer veel chronische whiplash blijkt te hebben. Hij noemde het risico op (nog steeds subjectieve) klachten bij een aanrijding met een Delta-v beneden de 10 km/u zeer gering. Van Katwijk wees erop dat er bij de “Funniest Homevideo’s” capriolen worden vertoond, die gemakkelijk tot een chronische whiplash zouden kunnen leiden, maar dat in de praktijk vrijwel nooit doen. Kras is het fenomeen van de kickbokser, die traint en met grote regelmaat klappen uitdeelt en incasseert, maar na een achterop-aanrijding met beperkte geweldsinwerking ineens niet meer in staat is om iets in het huishouden te doen, laat staan om zijn kickboksen te hervatten.

Van Katwijk schrijft de huidige impasse op die terrein deels toe aan de artsen, die inconsistenties over het hoofd zien, maar vooral aan de juristen, die te veel luisteren naar wat het slachtoffer mee te delen heeft over zijn conditie, maar die geen objectief substraat kunnen laten zien. Hij gaf voorbeelden van vrijwel identieke gevallen waarbij de uitspraken uiteen liepen van vergaande erkenning van de klachten tot volledige afwijzing van de claims. Hier heerst ergerlijke willekeur.

De rechter die een benadeelde klager zonder objectieve afwijkingen in het gelijk stelt kan zich daarbij beroepen op een voor medici onbegrijpelijke uitspraak van de Hoge Raad: ‘Indien komt vast te staan dat de benadeelde voorafgaand aan het ongeval deze gezondheidsklachten niet had, de gezondheidsklachten op zich door het ongeval veroorzaakt kunnen worden en een alternatieve verklaring voor de gezondheidsklachten ontbreekt, zal het bewijs van oorzakelijk verband daarmee veelal geleverd zijn’.

Over simulanten wordt niet gesproken. Over hoe vaak dat voorkomt is geen statistiek bekend. Normaliter wordt in de rechtspraak gevraagd dat degene die iets beweert met fatsoenlijk bewijs moet komen. Whiplash-klagers wordt in de huidige praktijk weinig in de weg gelegd. Medische bevestiging van een diagnose wordt steeds onbelangrijker.

Hij uitte ook scherpe kritiek op de rechtsgang van het 13-jarige meisje, dat eerst vermoedelijk te goeder trouw zal zijn geweest maar door een medicaliserende omgeving geleidelijk tot beroeps patiënt evolueerde en later die way of life prolongeerde door krachtig te simuleren. De deskundigen hebben zich veel te goedgelovig opgesteld en vertrouwden klakkeloos op de goede trouw van de vrouw.

Hoewel de piek in de incidentie van chronische whiplash-patienten duidelijk achter de rug lijkt, dienen zich nog altijd nieuwe klagers aan en het is zeer wenselijk dat chronische whiplash net zoals in Canada geen grond voor een uitkering meer kan zijn. Zo’n paradijselijke situatie is zowel in het voordeel van de potentiële patienten als van al die brave betalers van hun wettelijk verplichte WA-premies.

Rechters, verzekeringsartsen en advocaten worden zo uit hun lijden verlost. De diagnose ‘chronische whiplash’ moet weer uit de boeken. Het is onder vergelijkbare omstandigheden eerder gelukt, want over de railway spine, de neurasthenie, de chronische hyperventilatie, de bekkeninstabiliteit en de muisarm hoor je toch ook (bijna) niets meer. De werkgelegenheid in de verzekeringsbranche en de advocatuur zal overigens wel ernstig te lijden hebben onder dit nieuwe regiem.

Literatuur

– Renckens CNM. Whiplash revisited. NTtdK, 2018: nr. 2; 31-34.

– Renckens CNM. Nogmaals over modeziekten en enkele substraatloze aandoeningen. NTtdK, 2021: nr. 2; 17-22.

– ECLI:NL:GHARL:2021:1759

– Carel Grol. FD. Toen ‘kasplantje’ ging autorijden, werd de verzekeraar achterdochtig. 14 oktober 2022.

– ECLI:NL:GHARL:2022:7873

– Prof. dr. ir. J.S.H.M. Wismans Verkeersveiligheidsontwikkelingen: over modellen van de mens voor het bepalen van letselrisico’s, veilige snelheden en whiplash AP 2022 | nr. 1

– ECLI:NL:HR:2001:AB2054

*Belangenverstrengeling: de auteur heeft een autoverzekering bij ASR.