EUROCAM, de Europese lobby voor kwakzalverij, is een wolf in schaapskleren

In Europa is sinds enige tijd de European Complementary and Alternative Medicine Stakeholder Group (EUROCAM) actief. Recent trok EUROCAM de aandacht met een statement over antibiotica-resistentie, dit ter gelegenheid van de Europese Antibioticabewustwordingsdag.1 EUROCAM beweert dat CAM zou kunnen helpen bij het versterken van het immuunsysteem en zodoende zou kunnen bijdragen aan de strijd tegen antibiotica-resistentie. Er wordt onder andere verwezen naar eerder onderzoek onder leiding van de antroposoof Erik Baars. Deze medische claim blijkt echter je reinste flauwekul.

EUROCAM publiceert regelmatig zogeheten ‘position papers’ over de bijdrage die CAM zou kunnen leveren aan de Europese gezondheidszorg. EUROCAM is tegenwoordig voorzichtig met zijn medische claims, en terecht, want in het verleden is zij ernstig over de schreef gegaan. Zo werd bij claims over de werkzaamheid van CAM bij infecties verwezen naar onderzoek van Erik Baars, arts, lector antroposofische zorg aan de Hogeschool Leiden en onderzoeker aan het Louis Bolk instituut. Baars is een bekende van de vereniging vanwege zijn misleidende uitspraken in zijn publicaties over het nut van CAM, meer specifiek de antroposofische variant.

Waar komt die tamelijk onbekende club eigenlijk vandaan, wat voert zij uit en hoe serieus moeten wij haar nemen? Welnu, bij EUROCAM zijn Europese koepelorganisaties van verschillende alternatieve behandelaars en hun patiënten aangesloten. We hebben het dan over de beoefenaars van ayurveda, homeopathie, osteopathie, antroposofie, kruidengeneeskunst, traditionele (Chinese) geneeskunde, reiki en acupunctuur. Het Nederlandse Register Beroepsbeoefenaren Complementaire Zorg (RBCZ) is ook geaffilieerd met EUROCAM. Klassiek homeopate Annemieke Boelsma is contactpersoon van het RBCZ bij EUROCAM.

Onduidelijk

Het is onduidelijk wanneer EUROCAM precies is opgericht, de LinkedIn-pagina vermeldt 2009. Het boegbeeld van de club is ’secretaris-generaal’ Ton Nicolaï. Ook deze homeopathisch arts is geen onbekende van de vereniging. Penningmeester van EUROCAM is de bedrijfskundige Wim Menkveld. Menkveld zit in de Raad van Advies van de Hortus Botanicus in Leiden. Hij is ook actief in het bestuur van de Europese patiëntenfederatie van homeopathie. EUROCAM lijkt daarmee vooral te zijn voortgekomen uit Nederlandse homeopathische kringen.

In het bestuur van EUROCAM zit verder tv-producente Miranda Eilert-Ruchtie uit Hilversum. Zij opereert volgens de website van EUROCAM als hun ’operations manager’ en communicatieadviseur. De Duitse Heilprakterin Sonja Maric, antropologe en ’specialist in de Tibetaanse geneeskunde’, treedt ook op als communicatieadviseur.
Het Europese Transparency Register laat zien dat in 2020 het totale budget van de organisatie 40.498 euro bedroeg, er zijn geen recentere gegevens bekend. In het jaar 2018 was 5.000 euro gereserveerd als honorarium voor de heer Nicolaï, voor de 0.5 fte die hij werkt voor de organisatie. Miranda Eilert-Ruchtie werkt een aantal uur per week voor EUROCAM, als freelancer. Sonja Maric doet dit op vrijwillige basis.

European Public Health Alliance

EUROCAM is lid van de European Public Health Alliance (EPHA), het European Union Health Policy Platform. De WHO erkent de organisatie als non-state actor wat dus betekent dat zowel de EU als de WHO de EUROCAM als een serieus rechtspersoon beschouwt. Zo heeft EUROCAM in het verleden ingesproken bij openbare EU-consultaties op het gebied van veroudering, farmaceutische strategie, kanker en digitale data en diensten.

EUROCAM voorziet in het secretariaat van de MEP Interest Group on Integrative Medicine and Health, een groep van vijf Europese parlementariërs die zich tot doel hebben gesteld om ntegratieve geneeskunde te bevorderen op Europees niveau. Co-voorzitters zijn de Finse Sirpa Pietikäinen, Europees parlementslid voor de Christendemocraten, en de Franse Michèle Rivasi, Europees parlementslid voor de Groenen. De andere leden zijn de Luxemburgse Tilly Metz, de Italiaanse Eleonara Evi en de Deense Margrete Auken. Opmerkelijk is dat ze allemaal Europarlementariër zijn voor de Groenen.

Ze maken allen deel uit van de commissie milieu, volksgezondheid en voedselveiligheid van het Europees Parlement (ENVI). Eleonara Evi maakte tot 2020 deel uit van de roemruchte Vijfsterrenbeweging, bekend om haar anti-vaccinatiehouding. De MEP Interest Group organiseert jaarlijks evenementen met als sprekers dezelfde personen die optreden tijdens symposia van EUROCAM. Het gaat dan bijvoorbeeld om de eerdergenoemde antroposoof Erik Baars. Baars werkte in een Europees onderzoeksproject naar CAM-alternatieven voor antibiotica nauw samen met EUROCAM-baas Ton Nicolaï. Over zijn slechte wetenschap later meer.

Het synoniem voor ‘mogelijk’

De teksten die EUROCAM tegenwoordig produceert (op zijn website) zijn zorgvuldig geschreven, de medische claims worden voorzichtig geformuleerd. De teksten worden gelardeerd met synoniemen voor mogelijk, bekend in de linguïstiek als hedging, bijvoorbeeld ’Meerdere CAM-methoden hebben een hoge mogelijkheid laten zien om pijn bij kanker te verminderen.2 Ook worden vaak generieke gezondheidsclaims gebruikt om medische voordelen te suggereren, bijvoorbeeld in de context van COVID-19, ’In het creëren en onderhouden van bescherming tegen infectieziekten kunnen CAM-modaliteiten als onderdeel van Integratieve Geneeskunde & Gezondheid een belangrijke rol spelen, omdat zij mensen hun zelfregulerende capaciteiten mobiliseren en stimuleren, waardoor hun weerstand verbetert, en dus hun immuunsysteem.3

Verder worden claims in de mond van anderen gelegd, wat bijvoorbeeld te lezen is in het citeren van verwachtingen van patiënten: ‘Terwijl het verbeteren van kwaliteit van leven de belangrijkste rationale is voor CAM-gebruik, is er een duidelijke onderstroom van verwachting, met name onder de jongere patiënten, dat sommige therapieën misschien een antikanker effect (verlenging van periodes van remissie) hebben en tumorgroei vertragen of doen stagneren (verlenging van de periode van overleving), en het immuunsysteem versterken, waardoor het makkelijker is om de ziekte te overwinnen.’4

Opmerkelijke uitspraken

De geschoolde lezer prikt direct door deze strategieën heen, de vraag is echter of de belobbyde politici die EUROCAM als doelgroep heeft deze subtiliteiten doorhebben. EUROCAM is overigens niet altijd zo voorzichtig geweest. In een ongedateerd (vermoedelijk 2013) interview met de Nederlandse Vereniging voor Klassieke Homeopathie doet ’secretaris-generaal’ Ton Nicolaï een aantal opmerkelijke uitspraken. Zo beweerde hij indertijd dat onderzoek aantoont ’dat er voor een aantal kruidengeneesmiddelen redelijk wat bewijs bestaat dat hun effectiviteit bij luchtweginfectiebehandelingen wetenschappelijk bevestigt.’5

Tweet van Ton Nicolaï met als stelling van EUROCAM: de meeste infecties kunnen effectief behandeld worden met CAM. bron: Twitter (opgehaald 18/10/2021)

Nicolaï baseert zijn stelligheid op recent onderzoek van Erik Baars uitgevoerd in het kader van een Europees onderzoeksprogramma dat ten doel had CAM-alternatieven te vinden voor antibiotica. Op de website van EUROCAM6 is het verslag van dit project, dat afliep in 2018, te vinden. De auteurs van dit verslag zijn, niet verrassend, Erik Baars en Ton Nicolaï. In het verslag is nauwelijks harde wetenschap terug te vinden, deelonderzoeken focussen zich bijvoorbeeld op de frequentie van het voorschrijven van antibiotica onder alternatief-werkende huisartsen en op de best practice van CAM-gelovige zorgverleners. Een zogeheten systematic review of systematic reviews biedt goede aanknopingspunten om de claims van de heer Nicolaï te evalueren:
’A systematic review of systematic reviews demonstrates that there are specific, evidence-supported, promising CAM treatments for acute, uncomplicated RTIs [ongecompliceerde luchtweginfecties, red.] and that they are safe.’

Hier wordt een medische claim gemaakt, die wordt afgezwakt door het gebruik van de hedge-term ’promising’ wordt. De conclusie is samen te vatten met: ‘Er zouden “veelbelovende” CAM-behandelingen zijn voor luchtweginfecties, en die zouden veilig zijn.’ Het verslag van het project verwijst echter, verbazingwekkend genoeg, niet naar deze ‘systematic review of systematic reviews’, noch naar enige van de andere concrete resultaten van het project!

Gebrek aan referenties

Door het gebrek aan referenties kunnen wij niet anders concluderen dat de claim is gebaseerd op een artikel uit 2019 van Erik Baars. Een van de coauteurs is Ton Nicolaï.7 Het artikel is gepubliceerd in het blad Evidence Based Complementary and Alternative Medicine (EBCAM), dat een schimmige reputatie heeft. Zelfs een van de oprichters van EBCAM stelt dat het peer-review systeem een farce is, en dat daardoor de meerderheid van de daarin gepubliceerde artikelen nutteloze onzin is.8 In dit artikel worden naast een grote hoeveelheid vaagheden over de ’orldview differences’ tussen CAM en de geneeskunde ook systematic reviews besproken over de effectiviteit en veiligheid van CAM-behandelingen. Uit deze systematic review of systematic reviews wordt geconcludeerd dat er veelbelovende CAM-behandelingen zijn voor luchtweg-, urineweg- en huidinfecties en dat er zelfs bewijs is dat een aantal CAM-behandelingen effectief zijn voor luchtweginfecties, maar waar is dit op gebaseerd?

De reviews die zijn bekeken zijn opgesplitst naar Cochrane en niet-Cochrane reviews. Onder de Cochrane reviews is er één die de werking van CAM zou aantonen, het is een review over het gebruik van immunostimulantia voor het voorkomen van luchtweginfecties in kinderen.[9] Van de 35 onderzoeken die zijn geanalyseerd, hebben er zes betrekking op kleine moleculen, als isoprinosine, levamisole en pidotimod. Reguliere geneeskunde dus, als het blijkt te werken, maar een beschrijving daarvan als experimenteel zou passender zijn. In het artikel van Baars staat dat de review ook kruidengeneeskunde bevat. Enigszins overtrokken: slechts één van de 35 onderzoeken heeft betrekking op kruiden. Van de resterende 28 studies bestrijken er 25 bacteriële extracten en drie thymus-extracten. Ook hier: wat dit met de CAM die EUROCAM vertegenwoordigd te maken heeft, Baars maakt het niet duidelijk.

Een zekere invloed op Europees niveau

Samenvattend, EUROCAM is een kleine Europese lobbyorganisatie met wellicht een zekere invloed op zowel het Europese niveau en op het niveau van de WHO. Men komt steeds dezelfde namen tegen. De organisatie bezigt tegenwoordig wollig, verhullend taalgebruik om medische claims te maskeren en om kritiek af te kunnen wimpelen. In het verleden was dat anders toen EUROCAM zich bij monde van onder anderen Ton Nicolaï zeer laakbaar uitliet over de rol van CAM bij (luchtweg)infecties. Veel dreiging lijkt er van dit clubje vooralsnog niet uit te gaan, maar Europese politici zouden deze hobbyclub uiteraard links moeten laten liggen.

Referenties

1. Improving patient resilience to reduce the need to rely on anti-infection treatment: the role of Integrative Medicine. EUROCAM. (website bezocht 28 december 2021)
2. Several CAM methods have shown high potential to reduce cancer pain. EUROCAM. (website bezocht 3 oktober 2021)
3. In building and maintaining resistance to infectious illness, CAM modalities as a part of Integrative Medicine & Health can play an important role because they mobilise and stimulate people’s self-regulating capacity, thus increasing their resilience, their immune system. EUROCAM. (website bezocht 3 oktober 2021)
4. While improving quality of life is the major rationale for CAM use, there is a definite undercurrent of expectation, particularly among the younger patients, that some therapies might have an anticancer effect (prolongation of remission periods) and slow/stagnate tumour growth (prolongation of survival periods), boost the immune system, making it easier to overcome the disease. EUROCAM. (website bezocht 3 oktober 2021)
5. Miranda Ruchtie. In gesprek met Ton Nicolaï, CAM integreren in de Europese gezondheidszorg. Nederlandse Vereniging van Klassiek Homeopaten. (website bezocht 3 oktober 2021)
6. Erik Baars, et al. Reducing the need for antibiotics, the contribution of Complementary and Alternative Medicine. EUROCAM, 2018. (website bezocht 3 oktober 2021)
7. Erik W. Baars et al. The Contribution of Complementary and Alternative Medicine to Reduce Antibiotic Use: A Narrative Review of Health Concepts, Prevention, and Treatment Strategies. Evid. Based Complement. Alternat. Med., 2019:5365608. DOI: 10.1155/2019/5365608
8. Edzard Ernst. EBCAM: an alt med journal that puzzles me a great deal. (website bezocht 8 januari 2022)
9. B. E. Del-Rio-Navarro, F. J. Espinosa-Rosales, V. Flenady, and J. J. Sienra-Monge, Cochrane Review: Immunostimulants for preventing respiratory tract infection in children, Evidence-Based Child Health: A Cochrane Review Journal, 2012, 7 (2), 629–717.