Door: Hans Vemer | Geplaatst: 06 april 2024

Het hormoon is een nieuw verdienmodel

Kwakzalvers en kwakzalvende influencers zien in de hormonen van vrouwen een nieuw verdienmodel, een heel leven lang

Het hormoon is een nieuw verdienmodel

Foto: Bron: Pixabay

Veel patiënten lijken bang voor hormonen, ze weten er vaak weinig van. In de spreekkamer wordt nog wel eens gevraagd ‘Het zijn toch geen hormonen, dokter?’, als je iets voorschrijft. Dat kun je leken niet kwalijk nemen, endocrinologie is geen simpele tak van wetenschap.

Kwakzalvers en kwakzalvende influencers zien in de hormonen van vrouwen een nieuw verdienmodel, een heel leven lang: cyclus, menstruatie, anticonceptie, zwangerschap, menopauze: veel vrouwen zijn hier onzeker over. Dit levert een vruchtbare grond op voor kwakzalverij.

Aanleiding voor dit artikel is een klacht van een moeder. Haar dochter was via school het hoofd op hol was gebracht door een dubieuze website over menstruatie van het Hormooncentrum in het Brabantse Eersel.

Cyclus en Menstruatie

Dit zogenaamde Hormooncentrum geeft zich uit voor ‘menstruatie-voorlichtingsinstituut’. Het maakt het erg bont door in te spelen  op de onzekerheid van gemakkelijk beïnvloedbare jonge meisjes en schermt met aanwezige expertise en het doen van onderzoek. Hier komt de onzin om de hoek kijken. Het bedrijf vertelt met onjuiste en ongegronde informatie aan leerlingen dat menstruatie een reden is om elke maand te verzuimen of om te eisen te mogen stellen, bijvoorbeeld het niet hoeven maken van een toets of niet mee hoeven gymmen. De websites van het bedrijf zijn: Men-struatie.nl  waarop achtergrondinformatie staat over de aanpak en Menstruatieinstituut.nl waar het bedrijf zijn boeken aanbiedt.

Op een derde bedrijfswebsite rept het centrum vooral over onderzoek dat het doet.

Meisjes worden via folders uitgenodigd om een test te maken die op een website van het bedrijf staat. Deze test bestaat uit een lijstje vragen over pijn, vermoeidheid, bloedverlies en schoolprestaties tijdens de menstruatie. De test zou ‘in samenwerking met artsen tot stand zijn gekomen en met de grootst mogelijke zorg gemaakt’, meldt het bedrijf. Het is een rare test, net als de vooringenomen diagnose/uitslag die er op volgt. Zelfs als iemand nauwelijks of alleen lichte klachten aangeeft, krijgt ze als antwoord dat haar menstruatie ZORGELIJK is. Het is het centrum dat deze kapitalen gebruikt, om de ernst te benadrukken. Meisjes, door de eigenaren van het bedrijf consequent ‘meiden’ genoemd, wordt vervolgens via een e-mail een intake geadviseerd. In de e-mail staat: ‘Bij het Hormooncentrum hebben we 3 consulten voor je klaar staan die jou helpen je hormonen weer in balans te brengen’.

Het gaat om de volgende consulten: om een basisconsult (95 euro), om een-meten-is-weten-pakket (399 euro) en om een optimaal-traject (698 euro). Op de website van het centrum is een foto van man te zien in een witte jas met een stethoscoop om zijn nek, hij doet blijkbaar het basisconsult. Dit is merkwaardig.  Geen van de behandelaars/eigenaren van het centrum is BIG-geregistreerd, zoals een stethoscoop suggereert.

We lopen de twee eigenaren/bedrijfsvoerders van het centrum langs. Anke Verhagen haalde een diploma grafisch ontwerper en werkte als drukwerkontwerpster voor ze zich ‘lichaams- en hormoontherapeut’ ging noemen, een niet-erkend beroep. Haar menstruatie-kennis is voornamelijk gebaseerd op eigen ervaringen.

Haar partner en mede-eigenaar van het centrum Peter de Vroed heeft zich in het verleden beziggehouden met beeld- en geluidscommunicatie. Hij noemt zich, als afgestudeerde van Centrum voor Stressologie in Maarssen, ‘stressoloog’, een zelfbedacht beroep. Ook De Vroed is dus niet medisch onderlegd, zijn kennis is gebaseerd op het ‘vele onderzoek dat hij heeft gedaan naar de invloed van hormonale anticonceptie en de invloed van de maatschappij op de menstruatiecyclus’, legt hij op zijn bedrijfswebsite uit. Zijn ‘ervaringsdeskundigheid’ en zijn ‘onderzoek’ haalt hij dus voornamelijk uit gesprekken met zijn partner.

Testen

Het Hormooncentrum biedt verschillende testen aan: vetzuurbepalingen via vingerprik, beoordeling van stresslevels, stikstofoxidebepaling via speeksel, een HbA1c bloedtest om latere suikerziekte op te sporen en meting van neurotransmitters. Het meten van hormonen – wat je zou verwachten, getuige de naam van het instituut – zit hier niet bij. De metingen die wel worden gedaan, hebben niets te maken  met menstruatieklachten. Het wetenschappelijk onderzoek waar ze naar refereren en waar ze deze testen en conclusies over menstruatie op baseren, bestaat niet. De eigenaren van het zogeheten Hormooncentrum zijn niet opgeleid om dit soort diagnosewerk te doen.

Ze erkennen desgevraagd dat er geen gepubliceerde wetenschap is die deze testen met menstruatie verbindt! Op de specifieke vraag waarom ze een HbA1c-bloedtest uitvoeren, antwoorden ze niets met de uitslag van deze dure test te doen!

Er zijn volgens hun website men-struatie.nl twee artsen verbonden aan het bedrijf. Beiden zijn geen onbekenden van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Trudy Vlot is basisarts en werkt in een praktijk voor Integrale Geneeskunde en Leefstijl Interventies in het Achterhoekse Genderen. Ze houdt zich bezig met “natuur, neuro-economics en klinische psycho-neuro-immunologie”, een nietszeggende en zelfbedachte kretologie. Vlot behandelt, zo meldt ze op haar website, met name “klachten die te maken hebben met de combinatie lijf-en-brein (aandoeningen als depressie, chronische vermoeidheid, hersenmist, ADHD, autisme, kanker en IBS (prikkelbare darmsyndroom)”.

Ook de andere arts die het Hormooncentrum in Eersel adviseert, Laila Alberts, is basisarts en heeft zich na haar opleiding gespecialiseerd in homeopathie en (elektro)acupunctuur, kwakzalverij dus. Beide basisartsen achter het centrum zijn wat opgedane kennis betreft niet geschikt om advies te vragen over menstruatie.

Niet onvermeld mag blijven dat onder de test op de website van het centrum staat: ‘Deze test wordt mogelijk gemaakt door me-luna menstruatiecups’. De tekst wordt opgesierd met het logo van dit bedrijf.

De eigenaren van het Hormooncentrum geven gastlessen op scholen. De meisjes die ze daarbij spreken, laten ze vragen beantwoorden. Inmiddels, zo meldt de website, hebben hier 15.500 meiden in de leeftijd van 13 tot 19 aan meegewerkt. Het onderzoek richt zich op de vraag ‘Wat  de invloed is van de menstruatie op schoolprestaties en ziekteverzuim.’

Uit dat onderzoek zou blijken dat meisjes en vrouwen ‘veel meer last hebben van de ongesteldheid dan velen denken’. De resultaten zijn alleen gepubliceerd op hun eigen website. Het centrum meldt dat ze bij het onderzoek hebben samengewerkt met onderzoekers van het Radboud UMC in Nijmegen. Het UMC meldde echter desgevraagd dat het nooit heeft samengewerkt met het Hormooncentrum maar alleen heeft voortgeborduurd op een inventarisatie van Peter de Vroed van het centrum. In een van de  wetenschappelijke artikelen hierover danken de auteurs Peter de Vroed en anderen ‘for their valuable contributions in the development and dispersion of the questionnaire’ en niets meer. BMJ Open en Am J Obstet Gynecol. 2019 Jun;220(6):569.

Op een van de e-mails die aan vrouwen worden toegestuurd, wordt een webinar aangeboden.

waarin wordt opgeschept over ‘onderwijs aan artsen’, dat ze zouden hebben gegeven Dit blijkt bluf: navraag leert dat het hier twee voordrachten betreft  voor een handjevol eerstejaars en tweedejaars studenten van de studentenvereniging van de VU Amsterdam en van de Universiteit Maastricht. De opleidingsdirecteur van de VU heeft ons laten weten dat hij niet met deze club in Eersel geassocieerd wil worden. Eigenaar De Vroed noemt op dat webinar enkele oorzaken voor menstruatieklachten als hormonale onbalans, xeno-oestrogenen, het eten van suiker en de invloed van di-indolyl-methaan (DIM).

Dit is allemaal onzin: hormonale onbalans is zo’n ruim begrip dat je er niets mee kunt. Xeno-oestrogenen zijn stoffen die in de natuur voorkomen, bv. in planten, of die synthetisch gemaakt worden en die effecten van vrouwelijke hormonen hebben. Ze zitten bijvoorbeeld in anticonceptiepillen. Je kunt niet in algemeenheid zeggen dat die xeno-oestrogenen beter of slechter zijn dan je eigen hormonen. Nergens is een duidelijke invloed op menstruatie van het eten van suiker beschreven. Di-indolyl-methaan wordt door het lichaam gemaakt na het eten van bloemkool en broccoli. Er is geen enkele publicatie te vinden die enig verband legt tussen DIM en cyclusklachten. De Vroed gebruikt ingewikkelde teksten om een wetenschappelijke indruk te maken. De eigenaren van het Hormooncentrum,  Verhagen en De Vroed, geven desgevraagd zelf toe dat ook achter deze uitspraken op het webinar geen wetenschappelijke publicatie zit. In de tweede helft van het webinar komt de aap uit mouw: het is een verkoopvideo om boeken, voedingssupplementen en video’s te verkopen voor zelfstudie en persoonlijke begeleiding.  Gevraagd welke wetenschap achter deze “supplementen” zit, geven  ze per e-mail toe dat ook hiervoor onderbouwende wetenschap ontbreekt.

En recent is nog een nieuw verdienmodel toegevoegd aan dit Hormooncentrum: door dezelfde docenten, die zelf toegeven geen relevante opleiding te hebben gevolgd, kun je je nu laten opleiden tot ‘cyclustherapeut’. Je kunt Anke Verhagen en Peter de Vroed creativiteit en brutaliteit niet ontzeggen, nu ze met deze zogenaamde opleiding flink wat geld binnenharken: 899 Euro voor de ‘vooropleiding’ en 2598 Euro voor de ‘vervolgopleiding’!

Cyclus en anticonceptie

In het directe verlengde van de cyclus liggen zwanger worden, of juist niet. Ook hier spelen hormonen een belangrijke rol.

Betrouwbare geboorteregeling is een groot goed. In het rijke westen is er een scala van anticonceptie-middelen die, mits goed gebruikt, een hoge mate van betrouwbaarheid hebben:

combinatiepil: betrouwbaarheid 0.3%, van de 1000 vrouwen die deze pil gebruiken zullen , er 3 per jaar zwanger worden, bij minder goed gebruik kunnen dat er 70 zijn;

hormoonspiraal: 0.1%, een altijd aanwezig hulpmiddel, je kunt er geen fouten mee maken of vergeten;

koperspiraal: 0.1%; idem;

anticonceptiestaafje (onderhuids aan te brengen): 0.1%;

condoom: betrouwbaarheid 2-13%;

sterilisatie: 0.5%.

En dan de zogenaamde natuurlijke methoden: 2-34% dus afhankelijk van de nauwkeurigheid van de gebruikte methode en van de precisie van de gebruikster, zullen van de 1000 vrouwen 20 tot meer dan 300 van de gebruiksters zwanger worden.

Deze methoden om zelf je cyclus en je vruchtbare dagen in de gaten te houden, zijn juist bedoeld om te helpen wél zwanger te worden, ze zijn niet bedoeld voor anticonceptie!

Het is goed dat mensen zelf kunnen kiezen of, en zoja welk soort anticonceptie ze gebruiken. Goede voorlichting is daarbij belangrijk.

Dokter TikTok, influencers, healthfluencers zoals ze zich ten onrechte noemen, zien een business model in de angst van vooral jonge vrouwen, die kiezen voor een natuurlijke methode omdat hen door slechte voorlichting angst is aangepraat voor hormonen of voor een spiraaltje.

Het Erasmus MC, dat de onzin-gekkigheid heeft zien groeien, heeft sinds kort als antwoord de wijfeltelefoon opengesteld voor vragen over anticonceptie. Hier is behoefte aan, het aantal vragen neemt toe, in lijn met het afnemende pilgebruik en het gebruik van risicovolle natuurlijke methoden.

We lopen de onzinverkopers langs die risicovolle twijfel zaaien.

  • Guenaelle de Graaf, opgeleid als antroposofisch kinderopvang medewerkster, geeft cursussen Sensiplan, à raison van 300 euro. Zij geeft een cursus in een aantal zittingen, ze geeft er ook een “cyclusmonitor” bij, wat overigens een digitale thermometer blijkt zijn om je ochtendtemperatuur te meten.
  • Online-influencer en gezondleven-goeroe Rens Kroes – 324.000 volgers op Instagram- adviseert geen anticonceptie pil te slikken maar de app Natural Cycles te gebruiken. Zo’n app heeft een zeker risico, zeker bij een onregelmatige cyclus. Kroes verdient geld met het aanbevelen van de app en met een kortingscode. De influencer heeft geen relevante opleiding en is vooral groot geworden met receptenboeken, gericht op gezonde voeding.

Er zijn meer influencers, wat volgers betreft wat mindere Goden: Evie van Vliet, (75 duizend volgers) en ene Charlotte geven op hun websites en op hun sociale mediapagina’s (Instagram) allerlei (des)informatie over anticonceptie. Het gebruik van hun sites wordt door artsen nadrukkelijk afgeraden, tenzij je graag zwanger wil worden.

Het is ieders vrije keuze  een methode voor geboorteregeling te kiezen die bij hen past, het geven van de juiste informatie is daarbij van cruciaal belang.

Zwangerschap:

zwanger worden en zwanger blijven

Influencers spelen tegenwoordig een vreemde rol waar het gaat om hormonale aspecten van vruchtbaarheidsproblemen.

  • De osteopaat Danique van Aken in Horst beweert:”Bij je vruchtbaarheid spelen hormonen, doorbloeding en bewegelijkheid van baarmoeder en eierstokken een belangrijke rol. Wanneer deze bewegelijkheid verminderd is, door bijvoorbeeld een buik-, bekkenoperatie, ontstekingen of trauma’s, kan dat de bevruchting belemmeren. Ook andere bewegingsbeperkingen kunnen de doorbloeding en bezenuwing in de weg staan. Als osteopaat ga ik op zoek naar deze bewegingsbeperkingen om op die manier voor optimale omstandigheden te zorgen.” Geen idee wat een osteopaat met handbewegingen/strijken zou kunnen bewerkstelligen. Voor een consult moet 90 euro worden betaald. Ze schrijft er gelukkig bij dat je vooral naar je arts moet luisteren bij vruchtbaarheidsproblemen.
  • Ook osteopate Mariska Meulman, met praktijken in Haarlem en Heemstede, bazelt op haar website over de ‘beweeglijkheid van baarmoeder en eierstokken.’ Zij beweert voor 94 euro per consult met osteopathie die beweeglijkheid te kunnen beïnvloeden en zelfs de bewegingen van de hersendelen die met vruchtbaarheid te maken hebben te kunnen beïnvloeden!. Flauwekul, beweringen zonder enige wetenschappelijke basis.
  • Anne Bonis, acupuncturiste in Utrecht, maakt het ook bont. Zij beweert dat met acupunctuur “gestagneerde energie, meestal in de buik, weer in beweging kan komen”. Geen idee waar dit over gaat. Ze vraagt voor een consult 75 euro.
  • Acupuncturisten Gilles Stoop en zijn echtgenote Yuhsin Chung met een praktijk in Utrecht en Rotterdam, hebben het op hun website over energiebanen die bij onvruchtbaarheid in de war zijn bij zowel mannen als vrouwen. Zij prijzen zich gelukkig dat ze deze niet bestaande energiebanen met hun naalden weer in het gareel kunnen krijgen. De consulten kosten tussen 71 en 91 euro. Hun onzinnige acupunctuur lijkt geen vetpot, op de website wordt ook reclame gemaakt voor allerlei vakantiereisjes, kinderfeestjes, etc.
  • In Goudswaard praktiseert Ina van Andel. Ze zet klassieke homeopathie in bij “onvruchtbaarheidsbehandelingen”. Ze gebruikt hiervoor “homeopathische geneesmiddelen”, in feite een verkeerde benaming, de middelen kunnen niets genezen. Haar vele wartaal op de site van haar beroepsvereniging Vereniging Homeopathie is moeilijk te volgen. Ze heeft het onder meer over samenwerking tussen hoofd en hart, over rouwverwerking en over migraine door gestold verdriet. Dit zouden volgens haar redenen zijn om niet zwanger te kunnen worden. De zaken zijn natuurlijk te verhelpen met homeopathische middelen. 
  • Jeroen Weegink, klassiek homeopaat in Oldenzaal, schermt met zijn verleden als operatie-assistent bij neurochirurgie en hartchirurgie om aan te geven dat hij niet van de straat is en beter is dan andere homeopaten. Hij doet dit op zijn website, overigens met veel taalfouten, Hij raadt ook aan bij problemen een vruchtbaarheidsspecialist te raadplegen “met als voordeel dat je dan vaak snel zwanger wordt”. Als die reguliere behandeling niet werkt “kan homeopathie heel nuttig zijn”, beweert hij. Hoe staat er niet bij. Een consult kost 99.50 euro.

We gaan nog even verder met kwakzalverij. Er zijn kwakzalvers met in hun behandelpakket een lachwekkende Yoni-steambehandeling met kruiden. Vrouwen wordt geadviseerd de vagina (bedoeld wordt waarschijnlijk de vulva: de vaginawanden zitten gelukkig tegen elkaar en laten geen stoom toe) te stomen met een bad met een mengsel van kruiden  en planten als hartgespan, donq quai, frambozenblad, rozenblad, salie, lavendel en monninkspeper. Dit mengsel zou vrouwen helpen zich “te verbinden met hun vrouwelijkheid”.

Volgens de firma Yonisteam.nl kan stomen “helpen verschillende klachten onder controle te krijgen zoals schimmelinfecties, vleesbomen, cysten, verklevingen, HPV, PMS, endometriosis, een te korte/lange cyclus, vaginale droogte, blaasontsteking, jeuk, klonten en krampen tijdens de menstruatie, bruin bloedverlies rond menstruatie en problemen tijdens de seks.Ook kun je werken met een stoomplan wanneer je de vruchtbaarheid wilt vergroten, rond de menarche (1e menstruatie van een meisje), wanneer je wilt stomen voor womb healing, algemene gezondheid en welzijn.”

Isabelle Latreille, volgens haarzelf het “gezicht achter Yoni-steam Nederland”, heeft haar diploma facilitator gehaald bij steamychick, een niet erkende on-line opleiding. Ze noemt het een uit de hand gelopen hobby die vrouwen helpt “in hun kracht te komen”. Een zgn. “starterskit”, bestaande uit een houten wasmand en twee zakjes kruiden, kost 365 Euro. De verkopers van deze zakjes met kruiden geven niet alleen toe dat er van deze onzin niets bewezen is, ze geven zelfs aan dat dit nooit is onderzocht.

Er zijn kwakzalvers die het slikken van allerlei kruidenmiddelen adviseren voor allerlei gynaecologische klachten. Ook hiervan is het nut hiervan is niet bewezen en de veiligheid, het slikrisico, is niet vastgesteld. Zo maakt ene Janneke den Ouden (werkte lang bij de Koninklijke Schouwburg als coördinator Verkoop & Informatie), op de website ZoZwanger, reclame voor allerlei dure kruiden die invloed zouden hebben op PMS, menstruatie, uithoudingsvermogen, libido, vasthouden van de conceptie, jeugdigheid van geslachtsorganen: Hoe verzin je het?.

En als je al zwanger bent, zou gokshura (voetangel of Tribulus terrestris),  niet alleen helpen bij het rijpen van zaadcellen, maar ook vroeggeboorte tegengaan. Prijs: 17 Euro voor 60 capsules. In de literatuur is hier geen enkel bewijs voor te vinden.

Menopauze

Ook het einde van de vruchtbare jaren van de vrouw biedt ruimte voor veel kwakzalvers en kwakzalverij. Bij drogisterijen als Kruidvat en Etos staat het vol met kruiden die kunnen helpen bij ‘klachten van de overgang’, een slimme formulering zo vaag gekozen dat er geen wetenschappelijk bewijs voor nodig is. In veel overgangsgerelateerde producten zit rode klaver, een bloemsoort met relatieve veel isoflavonen, hormoon-achtige stoffen. Ze doen niet veel. Op de potten is echter niet te lezen dat het Nederlandse Bijwerkingencentrum (Lareb) het gebruik van rode klaver afraadt vanwege het risico op leverschade. Kosten: 50 euro per 60 tabletten van de firma Welvita.

Kruidvat verkoopt bijvoorbeeld het eigen merk Overgang. De capsules (9,69 euro voor 30 stuks) bevatten wilde yam, soja, zilverkaars en kuisboom. Wilde yam bevat voornamelijk vitamines, soja zou iets aan de botdichtheid kunnen doen (doet dat overigens pas in een veel hogere dosering), een positief effect van zilverkaars is onbekend maar er is wel een bewezen gezondheidsrisico ; en over kuisboom is geen literatuur te vinden die het ’eeuwenoude gebruik’ (tekst Kruidvat) bij overgangsklachten rechtvaardigt. De óvergangs’-capsules van Etos, ook eigen merk (9,89 euro voor 30 stuks), bevatten soja en zilverkaars en salie. Voor een mogelijke werking van deze laatste toevoeging is ook geen bewijs.

Bij de meeste drogisterijen en apothekers staat een display van A.Vogel vol met spullen waarop in hele kleine letters vermeld staat dat de wetenschappelijke onderbouwing nog bekeken wordt door de Europese gezondheidsautoriteiten: “gezondheidsclaims in afwachting van Europese toelating”.

Ook kwakzalvers laten zich niet onbetuigd als het gaat om overgangsklachten. De  eerder genoemde acupuncturisten Yilles Stoop en Yushin Chung maken op hun website uitvoerig reclame voor hun acupunctuur behandeling bij menopause klachten: ze schrijven gespecialiseerd te zijn in vrouwenklachten en beweren de “gestagneerde Qi (=energie, red)” te kunnen vrijmaken met hun naalden.

En ook de Praktijk Acupunctuur. met vestigingen in Hoofddorp, Breukelen, Nieuw Vennep, Voorburg, Rijswijk en Wassenaar, waar negen aanhangsters van Chinese kwakzalverij werken, beweren de hormoonhuishouding die tijdens de overgang in de war zou raken, in balans te kunnen brengen met acupunctuur. Hoe die naalden in hormonen worden geprikt, wordt niet duidelijk gemaakt.

Ook  homeopaten weren zich kranig met producten als remedie bij de menopauze, middelen die nagenoeg geheel bestaan uit zuiver water: De Vereniging Homeopathie adviseert op de website Homeopathie.nl bijvoorbeeld het gebruik van bestanddelen uit de gedroogde inhoud van de inktbuidel van de zeekat, verdund tot onmeetbare hoeveelheden om de hormoonhuishouding te reguleren. De gebruikte kreet “hormoonhuishouding reguleren” klinkt wetenschappelijk en is populair in de kwakzalverij. Het is zo algemeen en nietszeggend en niet te meten. Op de website van de vereniging staat een verwijzing naar een artikel uit 2008 van enkele Fransen over het gebruik van homeopathische middelen tegen opvliegers in het tijdschrift Homeopathy. Een nietszeggend artikel: het betreft een observationele studie zonder controlegroep. De de resultaten zijn volledig te verklaren door het placebo-effect.

Het intikken van ‘homeopathie’ en ‘overgang’ in de zoekmachine van Google levert een trits aan homeopaten op. We stuiten bijvoorbeeld op Ilonka Woltering met ene homeopathiepraktijk Simula in Huizen. Ze verwijst naar hetzelfde oude “onderzoek” van Bordet dat geen bewijs levert. Woltering, met naar eigen zeggen een ‘goed luisterend oor’ prijst het gebruik van enige homeopathische korreltjes aan: “heel mild en toch heel krachtig”, Kosten 23 euro. Ze is naast klassiek homeopaat merkwaardig genoeg ook kindertolk, iets met luisteren naar kinderen. Haar prijs: 120 euro voor een lang “consult” van  1,5 – 2 uur luisteren.

De conclusie is steevast dezelfde: geen enkel bewijs van effectiviteit.

Geen van bovenstaande kwakzalvers geeft op zijn website aan dat zijn behandelingen niet-bewezen effectief zijn en hooguit op placebo berusten. Over risico’s hebben ze het al helemaal niet.

Financiële schade is er altijd: je betaalt veel geld voor onzinnige adviezen en behandelingen.

Hans Vemer

Hans Vemer is voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Hij is gynaecoloog n.p.

Gerelateerde artikelen

tijdschrift - 04 april 2024

Lees het NTtdK 2024, nr 1 met onder meer hormonen als verdienmodel, het European Skeptics Conference, Frontrunners en meer.

artikelen - 27 januari 2024

Hormooncentrum Eersel brengt op dubieuze websites meisjes het hoofd op hol met bangmakerij en onzinverhalen over menstruatie.

tijdschrift - 09 april 2021

Vrouwen in de overgang hebben soms ernstige klachten en zoeken dan hulp. Kwakzalvers spelen daarop in.