Het Utrechtse onderwijs in kwakzalverij – een doorlopende sage

De medische faculteit van de Universiteit Utrecht heeft al sinds jaren kwakzalverij in haar opleiding opgenomen. Tweedejaars studenten kunnen voor 7,5 studiepunten een tienweekse keuzecursus volgen: Complementaire Zienswijzen in de Zorg. We rapporteerden er al eerder over, toen een verbaasde student ons de studiegids van 2018/2019 toestuurde. De docenten zijn veelal praktiserende behandelaren en de coördinatie van het vak was toen in handen van Casper Post Uiterweer, gepensioneerd huisarts verbonden aan het antroposofische gezondheidscentrum Therapeuticum Utrecht. In de lijst met docenten domineren antroposofen en homeopaten.

In de cursus worden hoorcolleges en werkcolleges over acupunctuur, homeopathie, antroposofische geneeskunde en integrative medicine gecombineerd met een meeloopstage in een niet-reguliere praktijk.

Verbetering?

Na een brief aan de toenmalige decaan, waarin wij aandrongen op het opheffen van die uitbijter in het curriculum, is er door bestuursleden van de vereniging in 2019  een constructief gesprek gevoerd met Berent Prakken, toenmalig decaan a.i. en wijlen Tineke Westerveld, toenmalig coördinator onderwijs van de Utrechtse faculteit. Er werd beloofd het blok onder de loep te nemen en de inhoud te verbeteren. Ter verhoging  van het wetenschappelijk gehalte van de cursus is er door het VtdK-bestuur, na lange aarzeling, een aanbod gedaan om één of meer colleges met wetenschappelijk verantwoorde inhoud te verzorgen.

Als aanloop naar de verbetering is besloten dat er bij alle colleges een tweede ‘docent’ aanwezig moest zijn, ter observatie van het college. Hieruit bleek dat sommige colleges echt niet door de beugel konden, en zo viel er al eens een docent af. Tevens kreeg Casper Post Uiterweer als coördinator gezelschap van Roos de Jonge, een reguliere docent van de medische faculteit, die niet op kwakzalverssympathieën betrapt kon worden.

En toen: een nieuw raamplan en covid

In het voorjaar van 2020 werd er voor het medische onderwijs aan het UMCU een nieuw raamplan geschreven, met daarin nieuwe leerlijnen, nieuwe onderwijsblokken en nieuwe prioriteiten. Er werd al in een vroeg stadium bekend dat het keuzebok er wellicht niet meer in zou passen. Dat leek de goede kant op te gaan. Later dat jaar liet vice-decaan Berent Prakken (hoogleraar immunologie), verantwoordelijk voor het onderwijs, zelfs weten dat het UMCU definitief was gestopt met het keuzeblok Complementaire zienswijze in de zorg. De aanleiding die hij meldde was de immense inspanning die nodig was om gedurende de pandemie het (afstands)onderwijs door te laten gaan, maar mogelijk heeft het raamplan de keus ook makkelijker gemaakt.

In het najaar van 2020 werd het UMCU in de persoon van hoofdbestuurder Arno Hoes, decaan en voorzitter van de Raad van Bestuur wegens het keuzevak genomineerd voor de meester Kackadorisprijs,. De prijs ontging de leiding van deze faculteit, die als enige in Nederland zijn nog piepjonge medisch studenten blootstelt aan kwakzalvende artsen alsof dat de gewoonste zaak van de wereld is.

Een verrassing

En toen kwam er in februari 2022 het tamelijk opzienbare bericht dat de cursus toch een doorstart zou maken. Post Uiterweer bleek contact te hebben gezocht met de nieuwe onderwijsdirecteur Annet van Royen-Kerkhof en die is vervolgens  akkoord gegaan met herinvoering van het vak. Annet van Royen-Kerkhof is kinderarts-immunoloog/reumatoloog en treft helaas in haar spreekkamer te veel ouders die zich laten overhalen hun kinderen bloot te stellen aan niet-reguliere behandelwijzen. Het doel van het ‘vernieuwde’ vak is volgens haar niet om de jongelui te bekeren, maar hen te informeren en ook te wapenen tegen kletspraat.

Om dit doel te bewaken werd er een regulier docent van de faculteit, de historicus Frank Huisman, als coördinator toegevoegd aan het blok. Ook werden de colleges geobserveerd, dit keer door Freek Hoebeek (coördinator keuzestages) en Isabel Thunnissen (senior docent) en alweer viel er een ‘docent’ af. Daarnaast werd de verplichte cursus mindfulness-technieken facultatief – waarop veel studenten afhaakten na enkele bijeenkomsten.

Ter aanvulling van het wetenschappelijk gehalte van de cursus heeft wederom een VtdK-bestuurslid van de vereniging enkele colleges over klachten en toezicht (mede over de rol van IGJ, ook in het kader van de wkkgz), placebo & nocebo en fytotherapie gegeven. Bij dat laatste onderwerp moet gezegd worden dat het bestuurslid die kruiden  natuurlijk niet toepast op echte patiënten, aangezien de effectiviteit zeer gering is (en slecht onderbouwd) en de risico’s daar vrijwel nooit tegenop wegen.

Wat elke keer weer opvalt is dat steeds een groot deel van de colleges wordt gegeven door praktiserende niet-regulier behandelaren. Maar daar staat tegenover dat er wel paneldiscussies zijn onder leiding van (reguliere) wetenschappers uit de kliniek – een eenvoudige manier om de reguliere geneeskunde onder de aandacht van de studenten te brengen. Dat de reguliere en de alternatieve geneeskunde elkaar vaak tegenspreken, is een probleem waardoor deze nog jonge mensen in verwarring kunnen worden gebracht, een probleem overigens dat in het verdere verloop van de opleiding veelal spontaan zal  worden opgelost.

Binnen de cursus wordt de literatuur voor het verplichte referaat verstrekt door coördinator Post Uiterweer. Studenten mogen niet zelf kiezen en krijgen een vermoedelijk pro-kwakzalverij artikel toegeschoven dat ze moeten bespreken. De vereniging krijgt geen toegang tot deze literatuur, zelfs niet het bestuurslid dat de colleges verzorgt.

Sfeer onder de studenten

Wat tijdens de colleges  het bestuurslid van de vereniging opviel is dat sommige studenten volledig geloven in niet-reguliere behandelingen en dat er negatief wordt gesproken over de wetenschap en over de reguliere geneeskunde. Het keuzevak trekt kennelijk een bepaalde groep studenten aan en weet hun denkbeelden niet te corrigeren, lijkt het. Zelfs als dit maar enkele studenten betreft, wordt met dit blok de ongewenste aanwas van nieuwe alternatieve artsen veiliggesteld.

Pensioen, een mooi uitzwaaimoment?

In april 2023 ging de cursus last minute niet door wegens (ernstige) ziekte van de coördinator. In september van dat jaar ging de andere coördinator, de historicus Frank Huisman met pensioen en dat leek een prachtige reden om de cursus nu maar eens definitief te stoppen. Er werd door Post Uiterweer na zijn herstel wel naarstig naar een opvolger gezocht en dat was niet eenvoudig.

Toch nog een doorstart

Een opvolger voor Post Uiterweer werd gevonden in Christine Huntjens, antroposofisch huisarts die werkt in het gezondheidscentrum Therapeuticum Artemis te Amersfoort. In dit gezondheidscentrum werken huisartsen, fysiotherapeuten, een kunstzinnig therapeut, een manueel therapeut, een natuurvoedingskundige en een euritmietherapeut, allemaal vanuit het antroposofisch mensbeeld, volgens de website. Dit betekent dat er in 2024 alsnog een keuzeblok kwakzalverij zal worden gegeven.

De opvolger voor Frank Huisman werd Freek Hoebeek, die al eerder in beeld was, toen als coördinator van de keuzestages. Freek Hoebeek is goed op de hoogte van de historie van de cursus en kent ook onze zorgen rondom de cursus. Nu maar afwachten wat deze twee nieuwe coördinatoren verder voor elkaar kunnen krijgen.

Wat is ook alweer antroposofische geneeskunde?

Over de antroposofische huisartsenzorg in het Therapeuticum Artemis wordt gemeld: ‘De antroposofische huisarts verbindt de reguliere geneeskunde met de holistische, antroposofische visie. Ziekte is in zijn ogen meer dan alleen een hinderlijk bedrijfsongeval dat zo snel mogelijk de wereld uit moet, het liefst via een vast protocol of een standaardbehandeling.’ De waarde van zorgstandaarden wordt hier dus vlotjes ontkend, zodat de patiënt  zo lang mogelijk kan ‘genieten’ van de ziekte.

Daarnaast staat er: ‘Ziekte kan een ingrijpende betekenis hebben in iemands leven, maar kan tegelijkertijd ook een nieuwe ontwikkeling mogelijk maken. De antroposofische arts houdt meer rekening met individuele aspecten van ziekte, met als doel persoonlijke ontwikkeling en autonomie te bevorderen; hij stimuleert de patiënt om ook zelf verantwoordelijkheid te nemen in het genezingsproces.’

Ziekte kan dus blijkbaar leiden tot persoonlijke groei en als de patiënt niet geneest, heeft hij of zij wellicht niet genoeg deelgenomen aan het genezingsproces. Het is een treurig feit dat ook in 2024 binnen de muren van een medische faculteit pogingen worden gedaan om de medische jeugd te bederven door het propageren van de primitieve en meer dan honderd jaar oude inzichten van Rudolf Steiner.