Hoe osteopaten proberen salonfähig te worden

Op 16 augustus 2023 kon de champagne worden ontkurkt bij Hogeschool Thim van der Laan in Nieuwegein, een opleiding voor fysiotherapie die de naam draagt van de oprichter. Op deze heugelijke dag werd hun nieuwe opleiding ‘Bachelor of Science in Osteopathie’ geaccrediteerd door de NVAO. Een belangrijke stap op weg naar erkenning van de osteopathie als vakgebied. Maar wat betekent deze accreditatie nu eigenlijk? Voor een goed begrip een korte uitleg over de NVAO en de osteopathie.

NVAO

De afkorting NVAO staat voor ‘Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie’. De NVAO omschrijft zichzelf als ‘een kwaliteitsorganisatie die op deskundige en onafhankelijke wijze de kwaliteit van het hoger onderwijs in Nederland en Vlaanderen borgt …’ De besluiten van de NVAO leiden tot erkenning van diploma’s en titels en, waar van toepassing, ook tot bekostiging van opleidingen. Accreditatie door de NVAO is voor een opleiding dus een belangrijke gebeurtenis. De opleiding bij Thim van der Laan wordt privaat gefinancierd; de studiekosten zijn € 9.900 per jaar. De opleiding is voltijds en duurt vier jaar.

Osteopathie

De osteopathie is in de 19^e eeuw bedacht door de Amerikaanse arts Andrew Still (1828- 1917). Het is een behandelwijze die is gebaseerd op de gedachte dat een verminderde beweeglijkheid van weefsels en structuren in het lichaam een nadelige invloed kan hebben op de gezondheid. Osteopaten beweren dat ze een gebrek aan beweeglijkheid met de handen kunnen opsporen en opheffen. De meest controversiële vorm van osteopathie is de craniale osteopathie. Deze gaat er van uit dat de schedelbeenderen een zekere beweeglijkheid vertonen die met de handen voelbaar is. Manuele manipulatie van de schedelbeenderen en wervelkolom zou een genezend effect hebben.

Osteopathie is in Nederland geen gereglementeerd beroep. Het wordt meestal uitgeoefend door niet-artsen. Er zijn hier zo’n zevenhonderd osteopaten, waarvan de meesten ook fysiotherapeut zijn. De meeste zorgverzekeraars vergoeden osteopatische zorg via aanvullende verzekeringen voor ‘complementaire en alternatieve geneeswijzen’.

Alternatieve behandelwijzen als de osteopathie berusten op aannames die niet met wetenschappelijk onderzoek zijn getoetst. We kunnen dit de grondleggers niet kwalijk nemen, want de huidige standaarden voor wetenschappelijke toetsing werden pas in de 20^e eeuw ontwikkeld. Maar voor de huidige beoefenaren van deze 19^e-eeuwse methoden ligt dit anders: zij zouden beter moeten weten. Diagnostische methoden kunnen tegenwoordig niet meer zomaar uit de mouw worden geschud: ze moeten voldoen aan specifieke eisen met betrekking tot de sensitiviteit (gevoeligheid), de specificiteit (selectiviteit), en de positief en negatief voorspellende waarde. De osteopathie lijkt zich hiermee niet bezig te houden: een zoekopdracht in de medische database PubMed naar onderzoek over osteopatische diagnostiek leverde geen hits op.

Naast de diagnostische accuratesse is natuurlijk ook het effect van de behandeling van belang. De gouden standaard voor onderzoek naar de effectiviteit van medische behandelingen is de zg. meta-analyse. Dit is een vorm van onderzoek waarbij een groot aantal afzonderlijke onderzoeken kritisch wordt beschouwd met betrekking tot de toegepaste onderzoeksmethodiek. Indien mogelijk worden gegevens van verschillende groepen samengevoegd om de statistische kracht te vergroten (data pooling). Voor klinische onderzoekers zijn dergelijke analyses niet zelden een pijnlijk uur der waarheid, waarin de resultaten van soms jaren durende onderzoeken worden gerelativeerd wegens onvolkomenheden in de opzet of uitvoering van het onderzoek. De bekendste verzameling meta-analyses is de Cochrane Library. Een zoekopdracht in de rubriek ‘reviews’ met als trefwoord ‘osteopathic therapy’ leverde 11 hits op bij uiteenlopende aandoeningen. In alle reviews concludeerden de auteurs dat er geen bewijs is voor de werkzaamheid van osteopathie. Maar ondanks het ontbreken van een wetenschappelijke basis kun je met de opleiding osteopathie bij hogeschool Thim van der Laan wel een wetenschappelijke graad halen (Bachelor of Science). Om deze discrepantie te verklaren moeten we de werkwijze van de NVAO nader onder de loep nemen.

Hoe verloopt een accreditatie?

Een nieuwe opleiding wordt beoordeeld door een commissie van onafhankelijke deskundigen (expert panel). Dit panel bepaalt of de opleiding voldoet aan de relevante (wettelijke) beroepsvereisten. Het panel en de voorzitter worden benoemd door de NVAO, maar de leden worden voorgedragen door de opleiding. Het expert panel voor de BSc osteopathie van Thim bestond uit de volgende personen: drs. Agnes van der Linden (vz), onderwijskundig adviseur faculteit Management & Organisatie Haagse Hogeschool; drs. Patrick Rodrigus (lid), osteopaat en docent International Academy of Osteopathy Gent; Ton Kouwenberg (lid), osteopaat en voormalig vz. NVO; en Koen Wijsman (student-lid), MSc Health Care Management Erasmus University Rotterdam en student MSc geneeskunde Universiteit Leiden. De eerste BSc in de osteopathie werd dus beoordeeld door twee door de opleiding voorgedragen osteopaten, een onderwijskundige en een masterstudent geneeskunde. Het panel beperkte zich (in overeenstemming met de richtlijnen van de NVAO) tot een beoordeling van de onderwijskundige aspecten van de opleiding. De wetenschappelijke basis van het vakgebied kwam niet aan de orde. Dit is een zwak punt in de accreditatieprocedure, omdat de afgestudeerden een wetenschappelijke graad ontvangen.

Verzonnen successen

In tegenstelling tot de onderzoekers van de Cochrane Library zijn de osteopaten zelf wel overtuigd van de werkzaamheid van hun behandelingen. In het tijdschrift De osteopaat van mei 2024 staat een interview dat journalist Miriam Notenboom had met osteopaat Danny van der Ven, praktiserend osteopaat in Rotterdam. In dit interview vertelt Danny enthousiast over een project dat hij samen met traumachirurgen Ruben van Veen en Pim van Rutte uitvoerde in het OLVG in Amsterdam. In dit project zou volgens Van der Ven zijn gebleken dat osteopathie een gunstig effect had op de revalidatie van patiënten met diverse soorten trauma. De resultaten waren zelfs zo gunstig dat osteopathie zal worden opgenomen in het traumaprotocol van de regio Noord-Holland. Meer gedetailleerde informatie over dit project vinden we in de Thesis ‘Osteopathie: een logische keuze in het herstel na traumachirurgie’, waarop Jan Willem ten Kate in oktober 2023 afstudeerde aan College Sutherland voor Osteopatische Geneeskunde te Amsterdam. In de samenvatting ervan schrijft hij dat osteopaat Danny van der Ven in 2020 in het OLVG-ziekenhuis is begonnen met het postoperatief behandelen van patiënten na ‘monolytisch trauma’. Uit onderzoek uitgevoerd door het OLVG zou blijken dat het effect beduidend beter is dan na revalidatie met alleen fysiotherapie. Er zouden al meer dan 1.800 patiënten door een osteopaat zijn behandeld na traumachirurgie, schrijft Ten Kate. En hij beweert dat meer dan 60 Nederlandse traumachirurgen in oktober 2023 unaniem hebben besloten om osteopathie officieel toe te voegen aan het traumaprotocol van Noord-Holland.

Omdat wij geen publicaties konden vinden over het OLVG-onderzoek hebben wij contact gezocht met de betreffende traumachirurgen. Dr. Van Rutte en Dr. Van Veen hebben ons schriftelijk laten weten dat er door het OLVG geen onderzoek is gedaan naar het gebruik van osteopathie na traumachirurgie en dat het OLVG niet samenwerkt met osteopaten. Als osteopathie in een consult ter sprake komt als mogelijke nabehandeling laten zij de keuze aan de patiënt zonder hierover te adviseren. Zij zijn niet bekend met een ‘traumaprotocol’ voor de regio Noord-Holland en wijzen er expliciet op dat het toepassen van osteopathie niet wordt genoemd in de richtlijnen van de Nederlandse Vereniging voor Traumachirurgie. Zij hebben niet deelgenomen aan een bijeenkomst van ‘meer dan 60 Nederlandse traumachirurgen’, waarvan zij nog niet eerder hadden gehoord hoewel het hun directe collega’s betreft.

De osteopaten Van der Ven en Ten Kate verspreiden dus onwaarheden waarmee ze proberen een schijn van wetenschappelijke legitimiteit voor de osteopathie op te bouwen. Ze deinzen er daarbij niet voor terug om een samenwerking te suggereren met een gerespecteerd ziekenhuis dat deze samenwerking zelf ontkent.

Conclusie

We kunnen concluderen dat de poging van Danny van der Ven en Jan Willen ten Kate om de osteopathie ‘wetenschappelijk te onderbouwen’ is mislukt. Het blijft een vorm van kwakzalverij waarvan zowel de basisprincipes als de geclaimde successen berusten op aannames en niet op gedegen wetenschappelijk onderzoek. Desalniettemin is het binnenkort mogelijk om een opleiding in deze vorm van kwakzalverij te bekronen met een wetenschappelijke graad. Dit ligt voor een belangrijk deel aan de accreditatieprocedure. De NVAO volgt de WHW en besteedt alleen aandacht aan de onderwijskundige aspecten van de nieuwe opleiding. Een toetsing door de CDHO zou waarschijnlijk evenmin hebben bijgedragen aan het buiten de deur houden van deze pseudowetenschap. De macrodoelmatigheidstoets kijkt alleen naar de markt waarop de opleiding zich richt en op een mogelijke overlap met bestaande opleidingen. Het Nederlandse stelsel voor hoger en wetenschappelijk onderwijs beschikt dus niet over een mechanisme om pseudo- en nepwetenschap uit het systeem te weren. In een tijd waarin nepnieuws en complotdenken zich moeiteloos lijken te verspreiden is dit een ernstig gebrek. Het wordt tijd dat de wetgever hiervoor een oplossing bedenkt en de toelating tot het stelsel alleen openstelt voor opleidingen die wortelen in de wetenschap. Dit zou kunnen door in de voorwaarden voor toelating op te nemen dat de opleiding een duidelijk afgebakend vakgebied moet betreffen met een wetenschappelijke basis.

Naschrift

De beide osteopaten geven desgevraagd toe dat hun opmerkingen over wetenschappelijk onderzoek en een traumaprotocol niet juist zijn. Jan Willem ten Kate zegt dat hij zich in de inleiding van zijn thesis heeft gebaseerd op ‘intern verkregen en inofficiële’ informatie, die hij niet bij betrokkenen heeft geverifieerd. De betreffende chirurgen zijn zeer boos over hun gesuggereerde betrokkenheid bij een onderzoek dat niet heeft plaatsgevonden en hebben het college Sutherland gevraagd de verwijzing naar de thesis van Ten Kate van hun website te verwijderen. Aan dit verzoek lijkt te zijn voldaan, want de thesis wordt niet meer genoemd in de online database van het college Sutherland en kan niet meer worden gedownload. Danny van der Ven noemt de opmerkingen die hij in zijn interview met magazine ‘de osteopaat’ deed nu ‘voorbarig’.

De accreditatie van de HBO-opleiding osteopathie leverde de NVAO de meester Kackadorisprijs 2024 op. Hiermee zal tenminste een deel van het NVAO-bestuur ongelukkig zijn, want de Vlaamse leden van het bestuur stemden alle tegen de accreditatie. Maar de Nederlanders waren voor, en omdat het een Nederlandse opleiding betreft gaven zij de doorslag. Een pijnlijk besluit, maar geheel volgens de regels van de NVAO.

Dierenarts dr. Freek van Sluijs is bestuurslid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij en emeritus hoogleraar chirurgie van gezelschapsdieren

Referenties

Voor referenties zie het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij nr 3 2024